Με αφετηρία τον αρχοντικό Βελβεντό δοκιμάζουμε συνταγές «απόδρασης» στις παρόχθιες εξοχές της λίμνης Πολυφύτου και ιχνηλατούμε ορεινές διαδρομές στο πυκνοδασωμένο μυθικό βουνό των Πιερίων.
Αν έρχεσαι από τη Βόρεια Ελλάδα, περνάς τη μεγάλη γέφυρα που δρασκελίζει την τεχνητή λίμνη του Πολυφύτου και πατάς στα χώματα των Πιερίων. Αν ανηφορίζεις από Νότο, το ορεινό πέρασμα του Σαραντάπορου θα σε μυήσει στροφή τη στροφή στον ορεινό χαρακτήρα του τόπου. Πρώτα θα συναντήσεις τα Σέρβια και έπειτα από 9 χιλιόμετρα σε καταπράσινες εξοχές και πλάι στις όχθες της λίμνης θα σε καλωσορίσει ο Βελβεντός. Αν δεν έχεις ακούσει ή διαβάσει κάτι για την ιδιαίτερη αυτή πολίχνη της Δυτικής Μακεδονίας, που απέχει μόλις 35 χιλιόμετρα από την Κοζάνη, σίγουρα θα ξαφνιαστείς. Η κωμόπολη των 4.000 κατοίκων απλώνει τις γειτονιές της σε ύψος 450 μέτρων, εκεί όπου ο δασωμένος ορεινός όγκος των Πιερίων διαχωρίζει το νοτιοανατολικό άκρο του Νομού Κοζάνης από τον Νομό Πιερίας. Σαφώς και τα τελευταία χρόνια το σκηνικό στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή έχει άρδην αλλάξει, κυρίως μετά τη δημιουργία της τεχνητής λίμνης του Αλιάκμονα και την παρουσία της μεγάλης γέφυρας που άνοιξε δρόμους επικοινωνίας μεταξύ Θεσσαλίας και Μακεδονίας.
Ανηφορίζοντας τα Πιέρια θα απολαύσεις την υπέροχη θέα προς τον Βελβεντό και την λίμνη του Πολύφυτου
Ολόγυρα απλώνεται η ζωογόνα φύση των Πιερίων που εκδηλώνεται με πυκνή βλάστηση, περιβόλια και κελαριστά νερά που θαρρείς και αναπηδούν από παντού στη βιασύνη τους να σμίξουν με αυτά της λίμνης του Πολυφύτου μόλις 2 χιλιόμετρα μακριά από τις γειτονιές του Βελβεντού.
Το όνομα του οικισμού, κατά την επικρατέστερη άποψη, δόθηκε από ελληνόφωνους Λατίνους αποίκους ή από στρατιώτες που κατάγονταν από το σημερινό Benevento της Ιταλίας, σε ανάμνηση του τόπου τους. Πιθανολογείται όμως πως κάποια σχέση υπάρχει με την αρχαία θρακική θεότητα Βένδις -αντίστοιχη της θεάς Αρτέμιδος- η οποία ήταν προστάτιδα της φύσης και έτρεχε στα δάση ρίχνοντας τα βέλη της.
Μπαίνοντας στον οικισμό από την πρώτη στιγμή αντιλαμβάνεσαι ότι ο Βελβεντός είναι μια όμορφη νοικοκυρεμένη ορεινή πολιτεία. Με μια πιο προσεκτική ματιά ανάμεσα στο νεόκτιστα κτίρια εύκολα θα ανακαλύψεις αρκετά όμορφα αρχοντικά θεσσαλομακεδονικής αρχιτεκτονικής από αυτά που κτίσθηκαν τον 18ο και τον 19ο αιώνα.
Το φαράγγι των Σερβίων.
Ευρύχωρα, δίπατα σπίτια, τετράριχτες στέγες, περίτεχνα κρεμαστά ξύλινα ζωνάρια που δένουν τους τοίχους, χαγιάτια και βαριές αυλόπορτες σκιαγραφούν την έντονη αρχιτεκτονική φυσιογνωμία αυτού του ξεχωριστού οικισμού.
Βέβαια θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι όλο το σημερινό οικιστικό σύνολο της κωμόπολης διατηρεί στο ακέραιο τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά του. Πάντως τα τελευταία χρόνια έχουν καταβληθεί αρκετές προσπάθειες ώστε να διορθωθούν οι ακαλαίσθητες παρεμβάσεις, τουλάχιστον στους δημόσιους χώρους. Οπωσδήποτε θα πρέπει να επισκεφθείτε το πλήρως ανακαινισμένο αρχοντικό «Κώστα», που φιλοξενεί τη συλλογή του Λαογραφικού Μουσείου (24643-50300).
Απέριττη αρχοντιά στις γειτονιές του Βελβεντού.
Ξεχωριστή αναφορά θα πρέπει να γίνει για τους ναούς και τα μοναστήρια της περιοχής που κοσμούν την πόλη αλλά και τις κοντινές εξοχικές τοποθεσίες.
Ιδιαίτερα αξιόλογες είναι οι άφθονες βυζαντινές ή μεταγενέστερες εκκλησίες όπως αυτή του Αγίου Μηνά, (12ος αι), ο Αγιος Νικόλαος (16ος αι), ο Αγιος Γεώργιος (Τσιτσιρίκη) με θαυμάσιες τοιχογραφίες του 13ου αι. και η περίφημη τρίκλιτη βασιλική της Κοίμησης της Θεοτόκου (αρχές 19ου αι.)
Το χωριό Καταφύγι είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1.400 μ., σε ένα ευρύχωρο οροπέδιο των Πιερίων.
Η εκκλησία της Παναγιάς Ξεσπειρίτισσας γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου, με μεγάλο πανηγύρι που γίνεται για την ευλογία της σποράς των χωραφιών, διατηρώντας έτσι τους δεσμούς των ανθρώπων με τη γη τους και τη χριστιανική παράδοση. Σημαντικό είναι και το μοναστήρι της Αγ. Τριάδας (η ίδρυσή του εντάσσεται στον 15ο αι. μ.Χ.) που βρίσκεται σε κατάφυτη πλαγιά των Πιερίων σε υψόμετρο 900 μέτρων.
Σε διάφορες κοντινές τοποθεσίες γύρω από τον Βελβεντό η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως λείψανα προϊστορικών οικισμών. Στη τοποθεσία «Βασιλάρα Ράχη» έχουν αποκαλυφθεί υπολείμματα κατοικιών και αντικείμενα καθημερινής χρήσης που προέρχονται από τη νεολιθική περίοδο έως την εποχή του Χαλκού (4500 π.Χ. - 1200 π.Χ.).
Τα Πιέρια θεωρούνται από τα ομορφότερα ελληνικά βουνά λόγω της πλούσιας βλάστησης.
Εντυπωσιακές βραχομορφές
Στον καταρράκτη Σκεπασμένο: Βορειοανατολικά του Βελβεντού σε μια κατάφυτη χαράδρα των Πιερίων, στην έξοδο του ρέματος της Λάφιστας που κατεβαίνει από την περιοχή του χωριού Καταφύγι, βρίσκεται ο καταρράκτης «στο Σκεπασμένο», σε μια τοποθεσία που σκιάζεται από θεόρατα πλατάνια. Από το ξύλινο «παρατηρητήριο» που κατασκευάστηκε πρόσφατα μπορεί κανείς να απολαύσει τη θέα του πρώτου τριπλού καταρράκτη, ύψους 25 μέτρων. Η περιοχή έχει διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να είναι φιλική στον επισκέπτη και να προσεγγίζεται εύκολα από το κέντρο της πολίχνης, ακολουθώντας δρόμο 2 χλμ. και στη συνέχεια σύντομο μονοπάτι.
Το χωριό Παλιά Καστανιά με την αεροπορικών διαστάσεων θέα του.
Στη δροσιά του βουνού: Η τοποθεσία Μετόχι, με τα άφθονα πηγαία νερά, βρίσκεται λίγο ψηλότερα από το κέντρο του Βελβεντού και αποτελεί προσφιλή τοποθεσία αναψυχής για ντόπιους και επισκέπτες. Από εδώ ξεκινά ένας καλός, αλλά έντονα ανηφορικός ασφαλτοστρωμένος δρόμος με αλλεπάλληλες φουρκέτες, που κερδίζοντας συνεχώς υψόμετρο φέρνει τους ενδιαφερόμενους στα υψίπεδα των Πιερίων. Στα πρώτα χιλιόμετρα θα απολαύσεις την υπέροχη θέα προς τον Βελβεντό και τη λίμνη του Πολυφύτου. Συνεχίζοντας μέχρι το απόμακρο ορεινό χωριό Καταφύγιο, που βρίσκεται σε ύψος 1.450 μέτρων (23 χλμ. από τον Βελβεντό), το ενδιαφέρον σου θα μονοπωλήσει η πληθωρική φύση του βουνού (Προσοχή, η διαδρομή αυτή προς τον παρόν δεν μπορεί να ολοκληρωθεί από αυτό το σημείο λόγω κατολίσθησης που έχει γίνει 6 χιλιόμετρα πριν από το Καταφύγιο).
Το φαράγγι των Σερβίων: Με την περιοχή των Σερβίων θα ασχοληθούμε εκτενώς σε επόμενο ταξιδιωτικό αφιέρωμα. Αφού όμως βρίσκεστε σε τούτη τη γωνία της Δυτικής Μακεδονίας, αξίζει να έρθετε στην πόλη αυτή (Σέρβια - Βελβεντός 13 χλμ.) για να επισκεφθείτε το εντυπωσιακό φαράγγι των Σερβίων. Εδώ τα τελευταία χρόνια έπειτα από καλαίσθητες παρεμβάσεις δημιουργήθηκε ένα λειτουργικό σύστημα μονοπατιών, όπου ο ενδιαφερόμενος μπορεί, πραγματοποιώντας μια σύντομη πεζοπορική βόλτα 40-60 λεπτών, να γνωρίσει το μεγαλύτερο μέρος των βυζαντινών κάστρων, των μοναστηριών και των εκκλησιών, ενώ ταυτόχρονα να διασχίσει ένα μικρό μέρος του φαραγγιού. Στην πορεία σας θα παρατηρήσετε τα βράχια όπου η υπομονή της φύσης έχει σμιλέψει με τρόπο μοναδικό, πυροδοτώντας την ανθρώπινη φαντασία να τα παρομοιάσει με μυθικές ανθρωπόμορφες και ζωόμορφες οντότητες (www.dservionvelventou.gr).
Λεπτομέρεια από βελβεντιώτικο αρχοντικό.
Το όμορφο καταφύγι και τα απέραντα δάση
Αν και βρίσκονται στη σκιά του θεοκατοίκητου Ολύμπου, καθώς ξαπλώνουν τη μακρόστενη συμπαγή κορμοστασιά τους πάνω στην επίπεδη γη της Μακεδονίας, τα Πιέρια Ορη καταφέρνουν και κλέβουν την παράσταση.
Δεν διαθέτουν πολλές κορφές που να ξεπερνούν τα 2.000 μέτρα ύψος και δεν εντυπωσιάζουν με το ανάγλυφό τους. Παρ' όλα αυτά θεωρούνται από τα ομορφότερα ελληνικά βουνά λόγω της πλούσιας βλάστησης, αφού είναι από τα πιο δασωμένα της χώρας. Ο επισκέπτης θα συναντήσει εκτεταμένα δάση μαύρης και δασικής πεύκης, κυρίως γύρω από τον Βελβεντό και το Καταφύγι αλλά και πλούσια δάση οξιάς κοντά στη Φτέρη και στο Ελατοχώρι. Αξιοσημείωτο είναι ότι στα Πιέρια βρίσκεται το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης της δασικής πεύκης, ενώ δεν λείπουν και τα όμορφα ελατοδάση.
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα χωριά των Πιερίων είναι σίγουρα το Καταφύγι, ονομασία που δικαιολογείται απόλυτα αφού ο οικισμός βρίσκεται κτισμένος σε υψόμετρο 1.400 μ., σε ένα ευρύχωρο οροπέδιο κάτω από την ψηλότερη κορφή και είναι ο τόπος καταγωγής του διάσημου Ζορμπά, που έγινε γνωστός από το ομώνυμο έργο του Καζαντζάκη.
Κτισμένο το 1712 από κατοίκους της Γρίτσανης, το Καταφύγι στα πρώτα του χρόνια συντηρούσε με την υλοτομία των γύρω δασών περίπου 750 οικογένειες.
Λίγο πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (απογραφή 1940) ήταν μία ευημερούσα ορεινή κοινότητα που απαριθμούσε 1.566 κατοίκους.
Μετά την Κατοχή και τα τραγικά χρόνια του εμφυλίου, η αγροτική οικονομία του χωριού κατέρρευσε, γεγονός που ανάγκασε τους κατοίκους, σχεδόν στο σύνολό τους, να ξενιτευτούν είτε στο εξωτερικό είτε στα μεγάλα αστικά κέντρα. Το Καταφύγι ερήμωσε. Χαρακτηριστική είναι η απογραφή του 1951 που αναφέρει μόλις 16 άτομα!
Σήμερα το χωριό τον χειμώνα σχεδόν ερημώνει, ενώ το καλοκαίρι πολλοί Καταφυγιώτες από τη Θεσσαλονίκη και την υπόλοιπη Β. Ελλάδα επιστρέφουν στις πατρογονικές τους εστίες για τις διακοπές.
Οι αραιά δομημένες γειτονιές γύρω από την πλατεία είναι κατάλληλες για σύντομες βόλτες. Τρεχούμενα νερά ρέουν άφθονα και βρύσες πολλές υπάρχουν για να δροσιστείς, ενώ ο γύρω φυσικός χώρος σού φτιάχνει τη διάθεση, καθώς αισθάνεσαι πως έχεις ανακαλύψει μια «φωλιά» στην καρδιά του δάσους. Ολόγυρα από τον οικισμό απλώνονται εκτεταμένα δάση από πεύκα, οξιές και αραιές συστάδες μακεδονίτικων ελάτων που σκαρφαλώνουν σε μεγάλα υψόμετρα και ντύνουν με τις αποχρώσεις του πράσινου τις ομαλές πλαγιές.
Η ομορφότερη οδική διαδρομή που πραγματοποιείται με αφετηρία το Καταφύγι είναι προς το Ελατοχώρι και το χιονοδρομικό κέντρο (14 χλμ.), μια διαδρομή δύσκολη για συμβατικά αυτοκίνητα ακόμη και το καλοκαίρι, ιδίως τα τελευταία 300 μέτρα προς το χιονοδρομικό, όπου υπάρχει μια απότομη και μάλλον απροσπέλαστη ανηφοριά. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η οδική διάσχιση που θα σας βγάλει ύστερα από περιπλάνηση σε απίθανα δάση, στο ορειβατικό καταφύγιο που βρίσκεται κάτω από την κορφή Φλάμπουρο (9 χλμ. από το χωριό Καταφύγι).
Δυστυχώς το όμορφο Καταφύγι, μετά τη μεγάλη κατολίσθηση (2011) που έγινε στον επαρχιακό ασφάλτινο δρόμο που συνέδεε το χωριό με τον Βελβεντό (23 χλμ.), παραμένει τον χειμώνα εδώ και δύο χρόνια αποκομμένο από τον υπόλοιπο κόσμο!
Οταν δεν έχει χιόνι (πράγμα σπάνιο γι' αυτό το υψόμετρο), οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να προσεγγίσουν την περιοχή μέσω του δασικού δρόμου που ανηφορίζει από το χωριό Αγία Κυριακή (13 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Βελβεντού).
Ας ελπίζουμε σύντομα η πολιτεία να λύσει αυτό το μεγάλο πρόβλημα πρόσβασης και οι φίλοι του Καταφυγίου να μπορούν και πάλι να το χαίρονται χειμώνα - καλοκαίρι.
