Λένε ότι η θέα κρύβεται στα υπόγεια. Λένε ότι τα υπόγεια είναι καμιά φορά πιο φιλόξενα κι από τα συμβατικά ανώγεια. Δεν θα είχε όμως καμία σημασία αν οι κρυμμένοι θησαυροί δεν έβγαιναν στο φως με τις πιο πολύτιμες πολιτισμικές προεκτάσεις, ενώνοντας τα θραύσματα του χθες και δίνοντας έτσι αξία στο σήμερα. Μέσα από τη μαγεία της αρχαιολογικής ανασκαφής και την παρούσα συγκυρία της κατασκευής του μετρό, το υπουργείο Πολιτισμού συναινεί με υπερβάλλοντα ζήλο, ώστε ο παλαιοχριστιανικός ναός που βγήκε τον τελευταίο χρόνο στην επιφάνεια να μεταφερθεί ατόφιος για πρώτη φορά, παίρνοντας θέση πραγματικού μνημείου στην πόλη. Η ανακάλυψή του από τους αρχαιολόγους επί της οδού Μοναστηρίου και η δυνατότητα απόσπασης και μεταφοράς του συνιστά ένα από τα πιο δυνατά σημεία των ευρημάτων του μετρό, με ανεκτίμητες ιστορικές αναφορές. Με αντίστοιχο ενθουσιασμό θα δουλευτεί και η απόσπαση και μεταφορά τμημάτων από τον σταθμό του μετρό της Αγίας Σοφίας, που περιλαμβάνει μέρος της κεντρικής οδικής αρτηρίας της Θεσσαλονίκης από την ύστερη αρχαιότητα με ενδεικτική κιονοστοιχία της εποχής εκείνης.
Ο ναός που εντοπίστηκε στον σταθμό Πλατείας Δημοκρατίας συνιστά αντιπροσωπευτικό δείγμα παλαιοχριστιανικής εκκλησίας και, σύμφωνα με την αρχαιολόγο της 9ης ΕΒΑ Θεσσαλονίκης Σταυρούλα Τζεβρένη, έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. «Είναι τετράγωνος στην κάτοψη, απολήγει στα ανατολικά σε πεταλόσχημη αψίδα, ενώ στα νότια το συγκρότημα συμπληρώνει ταφικό πρόσκτισμα. Ο ναός ιδρύθηκε στις παρυφές του αρχαίου δυτικού νεκροταφείου, σε κοντινή απόσταση από τη Χρυσή Πύλη των τειχών. Καταστράφηκε τον 7ο αι. πιθανότατα κατά τις σλαβικές επιδρομές» τονίζει η ίδια. Αν και δεν υπάρχουν περαιτέρω στοιχεία για την ονομασία του ναού και το μόνο που μπορούμε να αναγνωρίσουμε είναι η βασιλική του από αρχιτεκτονικής άποψης, η σπουδαιότητά του οδήγησε σε υπουργική απόφαση που θέλει τη μεταφορά του σε κατάχωση στη διασταύρωση του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Ο ναός θα «φυτευτεί» κοντά στη βιβλιοθήκη του ΑΠΘ, θα μεταφερθεί πάνω σε τσιμεντένιες ράγες και με πολλή προσοχή θα υπάρξει πλέον όπως στην πρότερη μορφή του. Στον περιβάλλοντα χώρο του ναού έχουν βρεθεί ποικίλα πιθάρια μεγάλων διαστάσεων, ενώ αίσθηση προκαλεί η αψίδα του.
Οσο για το οδικό κομμάτι της πόλης, από τα μέσα του 3ου αιώνα έως τις αρχές του 7ου, στην Αγίας
Σοφίας εκείνο μαρτυρά την πλούσια υπόγεια τοπογραφία και μια διαχρονική της εικόνα εντός των τειχών της πόλης. Η οδός είναι τουλάχιστον 72,80 μέτρα, αποτελούμενη από μαρμάρινες πλάκες και κράσπεδα, η οποία συνοδεύεται από κίονες κι έναν βασικό στυλοβάτη. Η μεταφορά των τμημάτων από τον σταθμό της Αγίας Σοφίας θα γίνει επίσης με τη δέουσα προσοχή, ενώ τα συγκεκριμένα ευρήματα θα αποθηκευτούν σε ασφαλή χώρο -που παραμένει άγνωστος προς το παρόν- έως την ολοκλήρωση του μετρό, οπότε και θα φιλοξενηθούν εκ νέου στο κτίριο του μετρό που θα δημιουργηθεί στην Αγίας Σοφίας. Οπως δηλώνουν οι αρχαιολόγοι, πρόκειται για ένα εύρημα ιδιάζουσας πολιτιστικής αξίας. «Ο δρόμος λίγο πριν από τη συμβολή του με την κάθετη οδό στο ύψος της σημερινής Αγίας Σοφίας διευρύνεται, διαμορφώνοντας πλακόστρωτη πλατεία με ημιεξάγωνη κρήνη που εξυπηρετούσε τις ανάγκες περαστικών και περιοίκων. Τη μνημειακή εικόνα του δρόμου συμπληρώνει κιονοστοιχία, από την οποία ορατός σήμερα είναι ο ισχυρός στυλοβάτης, που σώζει κατά χώραν επτά βάσεις κιόνων του 4ου και 6ου αι. και οριοθετεί τον οδικό άξονα στα νότια. Οι ανασκαφές που διενεργηθήκαν από την 9η Εφορεία Βυτζαντινών Αρχαιοτήτων έφεραν στο φως τη χαμένη αίγλη της πόλης που είχε θαφτεί κάτω από τα χαλικόστρωτα και χωμάτινα καταστρώματα του δρόμου των κατοπινών χρόνων και που δεν είχαμε ποτέ άλλοτε στο παρελθόν την ευκαιρία να δούμε».Πηγή εφ. Δημοκρατία.
«Η κατάβαση αποτελεί μια ολόκληρη ιεροτελεστία και σίγουρα δεν είναι για άπειρους ορειβάτες. Η ανταμειβή μας ήρθε με τη θέα αυτής της… υποβρύχιας πισίνας με τα πρασινογάλαζα νερά. Αν υπάρχει παράδεισος, κάπως έτσι πρέπει να είναι», σχολιάζει ο Chris Blakeley, ένας εκ των τολμηρών ορειβατών.«Δεν είναι εύκολο να φτάσεις στο κατώτατο σημείο σε μια μέρα, όμως όταν το επιτύχεις τότε μόνο καταλαβαίνεις πραγματικά την αίσθηση του να βρίσκεσαι κάπου πραγματικά πολύ βαθιά…» συμπληρώνει ο James Alker.
Η υπόγεια πόλη στη Μαλακοπή χρησιμοποιείτο για να κρύβονται και οι πρώτοι Χριστιανοί, που κατόρθωναν να ξεφύγουν από τη δίωξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Όλα τα ευρήματα των ανασκαφών, σε αυτές τις υπόγειες κατασκευές ανήκουν στη μέσο βυζαντινή περίοδο, δηλαδή μεταξύ του 5ου και του 10ου αιώνα μ.Χ.
Οι υπόγειες κατασκευές, χρησιμοποιούνται γενικά ως καταφύγιο και για θρησκευτικούς λόγους, οι διαμάχες γύρω από τους οποίους αυξάνονται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Οι Ελληνόφωνες χριστιανικές κοινότητες της περιοχής προστατεύονταν κλείνοντας τις πόρτες των καταφυγίων, για να αποφύγουν τις αραβικές επιδρομές του χαλιφάτου Umayad που άρχισαν τον 7ο αιώνα και των Αβασιδών αργότερα.
Οι υπόγειες πόλεις στη Καππαδοκία είναι πάρα πολλές (τουλάχιστον 200 με δύο επίπεδα και 40 με τρία και πάνω) και έχουν κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα όπως δωμάτια για την αποθήκευση τροφίμων, κουζίνες, στάβλους, εργαστήρια κρασιού ή ελαίου και αγωγούς για τον εξαερισμό. Η υπόγεια πόλη της Μαλακοπής, με τα ένδεκα επίπεδα και το μεγάλο βάθος της των 85 μέτρων, ήταν αρκετά μεγάλη για να προστατεύσει από 3 έως και 50 χιλιάδες ανθρώπων, μαζί με το ζωικό τους κεφάλαιο.
Από τα πιο όμορφα σπήλαια της Ελλάδας θεωρείται το σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής, κυρίως λόγω των έντονων ερυθρών χρωμάτων στους σχηματισμούς του. Το παλαιοντολογικό του ενδιαφέρον, σύμφωνα με τον κ.Βαξεβανόπουλο, είναι μοναδικό για την Ελλάδα διότι, εκτός από τα εκατοντάδες απολιθωμένα οστά ζώων που βρέθηκαν στο εσωτερικό του, είναι γνωστό το κρανίο των Πετραλώνων που βρέθηκε το 1960 που ανήκει στην ομάδα των ανθρωπίδων, αποτελώντας ένα συνδετικό κρίκο μεταξύ του Homo Erectus και του σημερινού Homo Sapiens.
Ιδιαίτερης ομορφιάς είναι και το σπήλαιο Μαρώνειας Κομοτηνής που είναι γνωστό για τον περίφημο δίσκο της Μαρώνειας, μία μεγάλου μεγέθους δισκοειδή ασβεστιτική μορφή που επικρέμεται από ένα σημείο του τοιχώματος του σπηλαίου.
