Μια πανέμορφη ορεινή περιοχή κρυμμένη στη σκιά των αιώνιων κορυφών της Πίνδου και μακριά από τη βουή των διάσημων θερέτρων της Ηπείρου.
Το Βλαχοζάγορο και η Βοβούσα βιώνουν τη σημερινή πραγματικότητα ανακαλώντας μνήμες από το παρελθόν, δίπλα σε μια φύση που ακόμα επιβάλλει τους δικούς της όρους στις ανθρώπινες κοινότητες.
Το ανατολικό Ζαγόρι αποτελείται από μια συστάδα δεκαπέντε περίπου οικισμών που βρίσκονται στη ράχη της Πίνδου, στα ανατολικά του νομού Ιωαννίνων και στα σύνορά του με τον νομό Γρεβενών. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν το Φλαμπουράρι, το Γρεβενίτι, το Τρίστενο, το Ελατοχώρι, το Μακρίνο, ο Καστανώνας, η Δόλιανη και φυσικά η Βοβούσα, το όμορφο κεφαλοχώρι που απλώνει τις γειτονιές του πάνω από τις όχθες του ποταμού Αώου.
Η Δόλιανη και το όμορφο γεφύρι της.
Είναι πιο εύκολα επισκέψιμα μέσω της νεότευκτης Εγνατίας Οδού που συνδέει το Μέτσοβο με τα Γιάννενα, ενώ τα υπόλοιπα Ζαγοροχώρια προσεγγίζονται κυρίως από τα Γιάννενα και από τον οδικό άξονα Γιάννενα - Καλπάκι - Κόνιτσα.
Σε αρκετές από τις απομακρυσμένες αυτές ορεινές κοινότητες μιλούσαν παλαιότερα μαζί με την ελληνική και τη βλάχικη γλώσσα (τη μιλούν ακόμη οι γεροντότεροι), καθώς η πλειοψηφία των κατοίκων είναι βλάχικης καταγωγής, γι' αυτό και στο Ανατολικό Ζαγόρι έχει δοθεί η προσωνυμία «Βλαχοζάγορο».
Από πλευράς τουριστικής υποδομής η περιοχή δεν μπορεί να συγκριθεί με το Κεντρικό Ζαγόρι (Τσεπέλοβο, Μονοδέντρι, Κήποι) ή με το Δυτικό Ζαγόρι (Πάπιγκο, Αρίστη). Τα καλύτερα καταλύματα θα τα βρείτε στη Βοβούσα, την οποία προτείνουμε να χρησιμοποιήσετε ως αφετηρία για τις εξορμήσεις σας.
Φθινόπωρο στη λίμνη Αώου.
Οι οικισμοί, αν και διατηρούν πολλά από τα αρχιτεκτονικά τους γνωρίσματα, δεν χαρακτηρίζονται από ομοιογένεια και συνέχεια, αφού η περιοχή βίωσε την ολοκληρωτική καταστροφή από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής το 1943. Παμπάλαια αρχοντικά, βιβλιοθήκες και εκκλησίες παραδόθηκαν στις φλόγες. Ακολούθησαν τα ακόμη σκληρότερα χρόνια του Εμφυλίου και η ανέχεια των μεταπολεμικών χρόνων. Η άγνοια, η φτώχεια, η δυσπραγία, η αμέλεια της πολιτείας, οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης με τους βαρείς χειμώνες δεν βοήθησαν ώστε οι οικισμοί αυτοί να ανοικοδομηθούν πλήρως σύμφωνα με τις παραδοσιακές φόρμες.
Σήμερα στο Ανατολικό Ζαγάρι θα δεις θαυμάσια σπίτια αιώνων με αλουμινένια παράθυρα, σκεπές από τσίγκο και άλλες αταίριαστες παρεμβάσεις. Παρ' όλα αυτά η ανεπιτήδευτη ομορφιά των οικισμών αυτών είναι εμφανής, μια και η τουριστική βιομηχανία δεν έχει ανακαλύψει ακόμα τον ξεχωριστό τούτο τόπο.
Η τεχνητή λίμνη Πηγών Αώου βρίσκεται σε ύψος 1.400 μέτρων.
Κυρίαρχη παρουσία στην τοπιογραφία του Βλαχοζάγορου είναι ο ποταμός Αώος. Αυτός ο σημαντικός τροφοδότης ζωής της ηπειρώτικης γης γεννιέται ψηλά στα βοσκοτόπια του Μετσόβου, στις «Πολιτσές» όπως χαρακτηριστικά ονομάζουν αυτά τα υψίπεδα οι παλιοί κάτοικοι της βουκολικής πολίχνης.
Στα μέσα της δεκαετίας του '80, στην τοποθεσία «Πέντε Αλώνια» ανάμεσα στη Βοβούσα και στο Μέτσοβο, ανυψώθηκε φράγμα εγκλωβίζοντας τα νερά των πηγών του Αώου μέσα στην περίμετρο της ομώνυμης τεχνητής λίμνης η οποία εμφανίσθηκε ξαφνικά από το πουθενά.
Το εξαγωνικό καμπαναριό της μονής του Αγ. Δημητρίου στη Δόλιανη.
Η λίμνη Πηγών Αώου προσεγγίζεται εύκολα από τον εθνικό δρόμο Τρικάλων - Ιωαννίνων και προτείνουμε από εδώ να ξεκινήσετε την εξερεύνηση της περιοχής.
Ερχόμενοι από Τρίκαλα αμέσως μετά τον αυχένα της Κατάρας θα δείτε τον ασφάλτινο δρόμο που οδηγεί στο φράγμα του Αώου. Γύρω από τη λίμνη δεν υπάρχει υποδομή, όμως το τοπίο συναρπάζει όλες τις εποχές του χρόνου καθώς βρίσκεται σε υψόμετρο 1.400 μ.
Ο τόπος είναι ιδανικός για ήπιες και εναλλακτικές δραστηριότητες όπως ποδηλασία, σκι αντοχής, πεζοπορία. Μετά το φράγμα ο Αώος σμίγει με το Αρκουδόρεμα, ένα μικρό ορεινό ποτάμι που γεννιέται στην κοιλάδα Βάλια Κάλντα και διασχίζει ορμητικό, το πυκνό δάσος του Μούργκου. Ο πανέμορφος αυτός δρυμός που προστατεύεται υπό το καθεστώς του νεοσύστατου Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου (www.pindosnationalpark.gr) είναι προσβάσιμος, ευτυχώς, μόνο με τα πόδια.
Η λιμνούλα στην κορυφή Φλέγκα της Πίνδου βρίσκεται σε ύψος 2.000 μέτρων. Η περιοχή προσεγγίζεται με μονοπάτι από τις όχθες της λίμνης Αώου.
Τα πανέμορφα χωριά του Ανατολικού Ζαγορίου
Δυτικά της τεχνητής λίμνης Πηγών Αώου βρίσκονται τα περισσότερα χωριά του Ανατ. Ζαγορίου. Η περιοχή προσεγγίζεται είτε από το δρόμο που συνδέει τη λίμνη του Αώου απευθείας με το Γρεβενίτι, είτε μέσω Εγνατίας από τη γέφυρα Μπαλτούμα.
Η πρώτη διαδρομή, αν και πανέμορφη, δεν συνιστάται κατά τη διάρκεια του χειμώνα, αφού κρατά πολύ χιόνι λόγω υψομέτρου, άφθονων σκιερών σημείων και δεν εκχιονίζεται συχνά.
Ο ποταμός Αώος όπως τον βλέπουμε από το μονοπάτι που οδηγεί από τη Βοβούσα στη Βάλια Κάλντα.
Θα προτείναμε καλύτερα να επισκεφθείτε την περιοχή ακολουθώντας τη διαδρομή γέφυρα Μπαλτούμα - Μηλιωτάδες - Τρίστενο - Φλαμπουράρι και να καταλήξετε στη Βοβούσα αφού περάσετε την ορεινή διάβαση της Νεράιδας (Ράχη Ζήνα υψ. 1.550 μ.). Κατά μήκος αυτής της πορείας θα σας επισημάνουμε κάποια σημεία που αξίζουν με το παραπάνω λίγο από τον χρόνο σας.
Λίγο πριν το χωριό Μηλιωτάδες, κοντά στον ασφάλτινο δρόμο, θα δείτε το συμμετρικό πέτρινο γεφύρι του Καμπέρ Αγά να δρασκελίζει τα κρυστάλλινα νερά του ζαγορίτικου ποταμού (παραπόταμου του Αραχθου). Κτίστηκε τον 18ο αιώνα με τη χρηματοδότηση του Καμπέρ Αγά των Ιωαννίνων.
Η κοιλάδα της Βοβούσας.
Αφού περάσετε το χωριό Μηλιωτάδες θα βρεθείτε σε διασταύρωση. Εδώ πάνω από τη στενή κοίτη του ποταμού Βάρδα, δεσπόζει το μονότοξο γεφύρι της Τσίπιανης. Στο κομβικό αυτό σημείο αν στραφείτε αριστερά θα συνεχίσετε για Δόλιανη, Λεπτοκαρυά, Φραγκάδες και τελικά θα καταλήξετε στο χωριό Κήποι του Κεντρικού Ζαγοριού.
Αξίζει να σταθείτε λίγο στο χωριό Δόλιανη όπου θα σας εντυπωσιάσει η αρχιτεκτονική των ευρύχωρων σπιτιών του τα οποία κοσμούν την πλατεία και τους γύρω μαχαλάδες. Η Δόλιανη βρίσκεται σε ύψος 950 μ. και σήμερα έχει 50 περίπου μόνιμους κατοίκους. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα έφταναν τους 300 ενηλίκους και τα 25 παιδιά, τα οποία μάλιστα φοιτούσαν όλα στο δημοτικό σχολείο του χωριού. Σύμφωνα με γραπτές πηγές οι κάτοικοι -άνδρες και γυναίκες- ξεχώριζαν για τη μόρφωσή τους, ενώ πολλοί από αυτούς διέπρεψαν στα γράμματα και στις τέχνες. Πολυταξιδεμένοι οι Δολιανίτες, έφτασαν μέχρι τη Ρουμανία και τη Μ. Ασία. Το 1943 το χωριό τους πυρπολήθηκε απ' τους Γερμανούς. Είναι ένα από τα ελάχιστα της Πίνδου όπου ένα μικρό αλλά όμορφο πέτρινο γεφύρι στολίζει τις γειτονιές του, ενώ οι κήποι και τα οπωροφόρα δένδρα -παλιά ήταν διάσημα τα μήλα της Δόλιανης- θυμίζουν ακόμα τις παλιές ασχολίες των κατοίκων.
Η Βοβούσα χωρίζεται στα δύο από τον Αώο.
Ενα από τα επίσης μεγάλα χωριά της περιοχής είναι το Τρίστενο (παλιότερα Ντρεστενίκο) που βρίσκεται σε υψόμετρο 950 μ. Από τα ελάχιστα κτίρια που γλίτωσαν από τη μανία των Γερμανών που το 1943 πυρπόλησαν το χωριό είναι ο ναός του Αγ. Γεωργίου (κτίσμα του 1793).
Από το Τρίστενο, το Γρεβενίτι απέχει μόλις δύο χιλιόμετρα. Το παλιό κεφαλοχώρι του Ανατολικού Ζαγοριού στις αρχές του 19ου αιώνα είχε πάνω από χίλιους κατοίκους, από τους οποίους οι περισσότεροι ταξίδευαν σε Μικρά Ασία, Ρουμανία και Αμερική. Το Γρεβενίτι διατηρεί σήμερα κάποια τουριστική υποδομή και λίγα όμορφα ταβερνάκια. Ενα μαρμάρινο μνημείο που υπάρχει στην είσοδο του οικισμού θυμίζει σε όλους τα ονόματα των 22 ντόπιων που σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς. Παρ' όλες τις καταστροφές του πολέμου και του εμφύλιου σπαραγμού, το Γρεβενίτι παραμένει ένα από τα ελάχιστα ζωντανά χωριά του Αν. Ζαγοριού.
Το καλλίγραμμο γεφύρι του Καμπέρ Αγά δρασκελίζει τις όχθες του ποταμού Βάρδα.
Από εδώ ο δρόμος συνεχίζει για άλλα 11 χλμ. ως το Φλαμπουράρι, όπου στην όμορφη πλατεία του διασώζεται σε άριστη κατάσταση ο ναός του Αγ. Νικολάου. Με σύντομη παράκαμψη οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να προσεγγίσουν και τα χωριά Ελατοχώρι, Καστανώνας και Μακρίνο.
Λίγο έξω από το Γρεβενίτι θα δείτε τον ασφάλτινο δρόμο που οδηγεί στη μονή Βουτσάς, ένα παμπάλαιο θρησκευτικό μνημείο του 7ου αιώνα στις όχθες του ποταμού Βάρδα -παραπόταμου του Αραχθου- που σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε από τον Κωνσταντίνο Πωγωνάτο (669-672).
Στις 13 Οκτωβρίου 1943 η Μονή πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς. Σήμερα οι διαδικασίες αναστήλωσής της είναι σε εξέλιξη.
Στη διασταύρωση από Γρεβενίτι προς λίμνη Πηγών Αώου, θα δείτε κρυμμένες πίσω από θεόρατα μαυρόπευκα τις λιλιπούτειες λιμνούλες απ' όπου πηγάζει το μικρό ποτάμι Σουρίκα (παραπόταμος του Αράχθου).
Κορυφαία διαδρομή εκτός δρόμου
Εξαιρετικά ορεινή και δύσκολη διαδρομή που πραγματοποιείται μόνο φθινόπωρο ή καλοκαίρι είναι αυτή που συνδέει τη Βοβούσα με τον Γυφτόκαμπο του Κεντρικού Ζαγοριού. Ο δρόμος ως την άκρη του χωριού είναι ασφάλτινος. Μετά ξεκινά επίμονη ανάβαση με αρκετό στριφογύρισμα έως τα 1.600 μ. υψόμετρο. Στη συνέχεια μπορείτε να κατηφορίσετε είτε προς Λάιστα (ένα από τα πλέον απόμακρα χωριά του Ζαγοριού) είτε προς το υψίπεδο του Γυφτόκαμπου (26 χλμ.), όπου θα πέσετε στον κεντρικό δρόμο που συνδέει το Τσεπέλοβο με το Βρυσοχώρι. Φρόνιμο θα ήταν να έχετε μαζί σας κάποιον που να ξέρει τα κατατόπια, καθώς στην πορεία σας θα βρείτε αρκετούς δευτερεύοντες δασικούς δρόμους που μπορούν να σας μπερδέψουν, ενώ σε ελάχιστα σημεία υπάρχουν κατατοπιστικές πινακίδες.
Το γεφύρι που ενώνει ένα χωριό
Αμέσως μετά το Φλαμπουράρι αρχίζει η πραγματική ανάβαση. Οι αλλεπάλληλες στροφές χάνονται μέσα στα πυκνόφυτα δάση.
Στο ψηλότερο σημείο που είναι γύρω στα 1.500 μ. (Ράχη Ζήνα) πιθανόν να βρείτε χιόνι ή πάγο ακόμη και τον Μάιο. Τρεχούμενα νερά κυλούν από παντού, τα δάση ολόγυρα είναι πυκνά και αδιαπέραστα, οι χιονισμένες βουνοκορφές ξεπετάγονται εναλλάξ μπροστά σας και κάθε φορά φαίνονται όλο και πιο κοντά. Στη διαδρομή αυτή λόγω της διαφοράς υψομέτρου θα δείτε σχεδόν όλα τα είδη της χλωρίδας που απαρτίζουν τα ελληνικά ορεινά δάση με κυρίαρχα τη βελανιδιά στα χαμηλότερα, για ν' ακολουθήσουν το έλατο, το μαυρόπευκο, η οξιά και το ρόμπολο σε μεγαλύτερα ύψη.
H Bοβούσα, το βορειότερο και πιο απόμακρο από τα χωριά του Ανατολικού Ζαγοριού, σας καλωσορίζει μ' ένα μεγάλο πέτρινο τοξωτό γεφύρι που στέκεται πάνω από τον ορμητικό Αώο από το 1748, συνδέοντας τους δύο μαχαλάδες εκατέρωθεν του ποταμού. Είναι ένα από τα ελάχιστα όμοιά του σε όλη την Ελλάδα που αντέχουν ακόμα στην καρδιά ενός οικισμού.
Κάτω από το γεφύρι έχει δημιουργηθεί ένα μικρό φράγμα το οποίο σχηματίζει ευρύχωρη φυσική πισίνα, κατάλληλη για μπάνιο, φυσικά μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Το βλάχικο όνομα του χωριού είναι Μπαϊάσσα. Το νεότερο Βοβούσα προήλθε από την αρχαία ονομασία του Αώου, που ήταν «Βοϊούσας» (βοή=βουή), αφού ο αχός του ποταμού, που κυριολεκτικά «κόβει» στα δύο το χωριό, συντροφεύει κάθε στιγμή τη ζωή των ανθρώπων του.
Οι κάτοικοι της Βοβούσας ήταν ανέκαθεν υλοτόμοι, πριονάδες, αγωγιάτες και έμποροι. Αρκετοί από αυτούς ασχολούνταν και με την κτηνοτροφία. Στις αρχές του αιώνα ζούσαν εδώ περίπου 120 οικογένειες και περισσότερα από 90 παιδιά πήγαιναν στο δημοτικό σχολείο. Σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 100, ενώ οι περισσότεροι έχουν σαν κυρία δραστηριότητα την υλοτομία και την επεξεργασία ξύλου.
Μια κλασική ορεινή, ιδιαίτερα όμορφη διάσχιση που παλιότερα ήταν κατάλληλη μόνο για οχήματα με τετρακίνηση, σήμερα πλέον έχει ασφαλτοστρωθεί (14 χλμ.) και όλων των ειδών τα αυτοκίνητα θα περάσουν χωρίς πρόβλημα στον νομό Γρεβενών ή θα κατευθυνθούν μέχρι τα όρια του Εθνικού Δρυμού της Βάλια Κάλντα, όπου φυσικά αρχίζει ξανά ο χωματόδρομος.
Το αποκορύφωμα της διαδρομής αυτής είναι ο αυχένας «Τίζα» (υψ. 1.600 μ.), από όπου θα ατενίσετε το πανόραμα των κορφών της Πίνδου και κυρίως την ανεπανάληπτη θωριά του Σμόλικα, (υψ. 2.637 μ.), το δεύτερο σε ύψος βουνό της Ελλάδας μετά τον Ολυμπο που ορθώνει στα βορειοδυτικά το εντυπωσιακό ανάστημά του.
Από το Περιβόλι θα συνεχίσετε εύκολα για Γρεβενά (45 χλμ.) απ' όπου θα βγείτε στην Εγνατία οδό.
Πεζοπόρες διαδρομές
Οι πεζοπορικές διαδρομές που σας προτείνουμε δεν είναι κατάλληλες για όλους, καθώς λόγω μεγάλων υψομετρικών διαφορών και έντονων κλίσεων απαιτείται άριστη φυσική κατάσταση, γνώση του πεδίου και καλός εξοπλισμός.
Αν τα χιόνια έχουν καλύψει τα υψίπεδα, θα ήταν παράτολμο να ξεκινήσετε. Για την ασφάλειά σας στην πεζοπορία, προτιμότερο είναι να έρθετε σε επαφή με το τοπικό γραφείο Συνοδών Βουνού, πληροφορίες 6977772542.
Βοβούσα - Βάλια Κάλντα: Από το γεφύρι της Βοβούσας θ' ακολουθήσετε το μονοπάτι Ε6 που φεύγει με κατεύθυνση νότια και ακολουθεί, για περίπου 5,5 χιλιόμετρα, πορεία παράλληλη με την κοίτη του Αώου ποταμού. Στη συνέχεια το μονοπάτι στρέφεται ανατολικά και με έντονες κλίσεις ανηφορίζει για ακόμη 6,5 χιλιόμετρα έως τον πυρήνα του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου, την περίφημη Ζεστή Κοιλάδα (Βάλια Κάλντα).
Λίμνη Αώου - Λιμνούλες Φλέγκα: Από τον περιμετρικό δρόμο της λίμνης του Αώου θα ανηφορίσετε τον δύσκολο χωματόδρομο έως το καταφύγιο του Μαυροβουνίου που βρίσκεται σε ύψος 1.750 μ. (5 χλμ.). Από εδώ θα συνεχίσετε σε στενό μονοπάτι για ακόμη 5,5 χιλιόμετρα που θα σας ανεβάσει στα 2.000 μ. υψόμετρο, όπου θα δείτε τις αλπικές λίμνες Φλέγκα. Η επιστροφή μπορεί να γίνει μέσω του μονοπατιού Ε6 που συνδέει τις λίμνες με τη Βάλια Κάλντα και από εκεί με το Περιβόλι ή με τη Βοβούσα.
Φωτογραφία: Θοδωρής Αθανασιάδης
www.viewsofgreece.gr πηγη
