Ολα εδώ είναι μάχιμα και τραγουδούν...
«Και πολεμούν στα σύννεφα»…
Ετσι λέει το τραγούδι των Δροσουλιτών, αυτών των ξωτικών του πολέμου και της επικράτειας των Σφακίων που εμφανίζονται κάθε τέλη Μάη, αρχές Ιούνη πάνω από το Φραγκοκάστελο την ώρα που ανατέλλει ο ήλιος και μετά χάνονται στα σύννεφα πάνω από το Λιβυκό πέλαγος.
Οι σκοτωμένοι στρατιώτες όμως του Χατζημιχάλη Νταλιάνη - που χαλάστηκαν εδώ ένα γυρό από το κάστρο σε μια φονική συμπλοκή με τους Τούρκους το 1828 - είναι ζωντανοί ολοχρονίς, τα πνεύματα της χώρας των Σφακίων, να πολεμούν στα σύννεφα, ειδικά αυτή την εποχή, χειμώνα καιρό, που κατεβαίνουν και τυλίγουν το οροπέδιο του Ασκύφου και τα αρματωμένα ξωτικά κάνουν παρέα με τους χρυσαετούς, χωσμένα από τα αδιάκριτα βλέμματα του πλήθους των θερινών τουριστών. Αφετηρία αυτής της διαδρομής στο πνεύμα της Κρήτης είναι η ήμερη και διαχρονική Αργυρούπολη, η ξακουστή αρχαία Λάππα, ειδυλλιακός τόπος άσκησης της ψυχής να δεχθεί το άγριο μήνυμα των ορέων και των φαραγγιών της «σκληρής», Μακαρίας, Κρήτης. Το όνειρο του πολεμιστή, το πάντα επίκαιρο πνεύμα του πολεμιστή. «Στ' άγρια τα κάστρα πολεμάω/ κι έτσι τους χρόνους μου μετρώ». «Γεια σας παρέα», που λέει ο Γιάννης Χαρούλης, τι καλύτερη αρχή για μια καινούργια χρονιά…
Αργυρούπολη, «Ολα είναι καπνός και σκιά»
Στην κοιλάδα του ποταμού Μουσέλα το πνεύμα της δωρικής Λάππας δεν έσβησε ποτέ. Τα ερείπιά της φαίνονται εδώ κι εκεί, όπως στην πλατεία της Αργυρούπολης (22 χλμ. από το Ρέθυμνο, στροφή προς Επισκοπή από τη διεθνή), που πιστεύεται ότι κτίστηκε στον λόφο πάνω από την αρχαία πόλη, στη σκιά του απίθανου καμπαναριού της εκκλησιάς του Αγίου Ιωάννη (17ος αιώνας). Οι μύθοι όμως μένουν κι εμείς ξέρουμε ότι η ιστορία υπάρχει μέσα στα παραμύθια μας, από τον προπάππου Ομηρο ως τον Βιτσέντζο Κορνάρο. Ετσι λοιπόν στο καφενείο η αγαπημένη διήγηση είναι για το άγαλμα της Αφροδίτης. Λένε ότι οι λαθρανασκαφείς βρήκαν ακέφαλο το αγαλματένιο κορμί και πιο βαθιά το αποχωρισμένο όμορφο κεφάλι. Πουλήθηκε σε ξένους και μόλις πού το πρόλαβαν στο λιμάνι του Μεγάλου Κάστρου, στα έγκατα μιας θαλαμηγού λίγο προτού ταξιδέψει για το εξωτερικό. Τώρα είναι από τα πιο δυνατά σημεία του Μουσείου Ρεθύμνου. Το άγαλμα της Αφροδίτης είναι της Ρωμαϊκής Εποχής, αλλά αυτή είναι η τελευταία περίοδος ακμής της πόλης. Η πρώτη περίοδος της ακμής αυτού του ισχυρού βασιλείου της Κρήτης χάνεται στους Γεωμετρικούς καιρούς.
Είναι απόλαυση να περπατάς στα δρομάκια της Αργυρούπολης, ειδικά στη βενετσιάνικη γειτονιά. Από την πλατεία περνάς κάτω από τη χαρακτηριστική αψίδα και αμέσως σε κερδίζουν οι αυλόπορτες. Είναι τόσο χαρακτηριστικές που αμέσως σου αποτυπώνεται ως μία από τις ιδιαιτερότητες της κώμης. Η πιο εντυπωσιακή είναι βέβαια η βενετσιάνικη, με την επιγραφή ψηλά στο ανώφλιο: «Ο,τι βλέπεις στη γη είναι καπνός και σκιά». Ετσι κάνεις έναν κύκλο και βγαίνεις στο ψηλότερο σημείο της γειτονιάς, όπου βρίσκεται το σκεπασμένο τώρα τον χειμώνα ψηφιδωτό και το «μπαλκόνι» όπου βλέπεις απέναντι τη σφιχτοδεμένη, άλλη γειτονιά της Αργυρούπολης, κάτω από τον δρόμο που τραβά για τα Μυριοκέφαλα.
Η χάρη της Μάνας των Μυριοκεφάλων Η χάρη της Παναγίας των Μυριοκεφάλων (7 χλμ. από την Αργυρούπολη) είναι μεγάλη και περιβόητη σε όλη την Κρήτη. Στις αρχές του Σεπτέμβρη που γιορτάζει πλήθος ανθρώπων περπατούν περισσότερα από 30 χλμ., και από το Ρέθυμνο ακόμη, για να υποκλιθούν στη θαυματουργή εικόνα της. Αλλά ένα θαύμα είναι κι ο παλαιός ναός (του 10ου ή του 11ου αιώνα) που στέκει στη μέση του κυκλωμένου από βουνά χωριού, με εντυπωσιακές τοιχογραφίες, με πιο προβεβλημένη τη «Βαϊφόρο». Τα αυστηρά βυζαντινά χρώματα της γης ταιριάζουν απόλυτα με το «σκληρό» τοπίο, το οποίο όμως γαληνεύει η ματιά της αιώνιας μητέρας. Και αυτή η ματιά, η στοργική και αυστηρή μαζί, είχε μεγάλη επιρροή πάνω στους ανθρώπους, αφού μνημονεύεται ότι όταν κάποιοι από τα γύρω χωριά, τον Καλλικράτη, την Αργυρούπολη, την Ασή Γωνιά, τη Μαρουλού, έρχονταν εδώ όταν η ανθρώπινη πειθώ δεν είχε τίποτε να προσφέρει και έλυναν τις διαφορές τους μπροστά στην ένθρονη Παναγία.
Η πίστη στη μητέρα δεν είναι άγνωστη σε τούτα τα μέρη από τα πολύ παλιά χρόνια. Στις πρωτόγονες μεταφυσικές αναζητήσεις των ανθρώπων εδώ κυριαρχούσε η θεότητα της μητέρας Γης και αργότερα η μινωικής καταγωγής Βριτόμαρτις, η οποία στην παλαιά θρησκεία ταυτίστηκε και στη Λάππα με την Αρτεμη. Η Αρτεμις βεβαίως δεν είχε τη γλυκύτητα της Παναγίας, αλλά ήταν μία ένοπλη θεά που προστάτευε τους επίσης ένοπλους κυνηγούς. Από εδώ και πάνω, οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται από την παθολογική τους αγάπη για τα όπλα. Και αυτό δεν είναι καινούργιο. Από τον Τρωικό Πόλεμο ως την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι τοξότες από τη Λάππα ήταν επίλεκτες μονάδες και ονομαστοί για την ικανότητά τους στο σημάδι. Δανειζόμαστε ένα απόσπασμα από τον Σήφη Ι. Πετράκη:
«Εδώ σ' αυτά τα βουνά, τα φαράγγια και τους γκρεμούς της ορεινής Λάππας, έζησε και διαμορφώθηκε η φυλή των ορεινών Λαππαίων. Η δωρική ράτσα που επηρεάστηκε και πήρε τα χαρακτηριστικά της άγριας μαδαρίτικης γης. Ο ορεινός Λαππαίος, με ολοφάνερη δωρική ρίζα, υπάρχει ακόμα και σήμερα με τα χαρακτηριστικά που περιγράφει εύστοχα ο Λη Φέρμορ (σ.σ.: που έζησε μαζί τους αντάρτης στη Μαδάρα): "Εχουν κάτι από τ' ανήμερα αγριοκάτσικα. Πουθενά στην Ελλάδα δεν είναι τόσο ξεκάθαρη η λεβεντιά. Τούτη η ιδιότητα κλείνει μια ολόκληρη σειρά από χαρακτηριστικά: νιάτα, υγεία, θάρρος, κέφι, γρήγορο νου, γρήγορα πόδια, τέχνη στα όπλα, χιούμορ, αγάπη για τραγούδι, γενναιοφροσύνη, ικανότητα ν' αυτοσχεδιάζουν. Αγαπούν το ζην επικινδύνως και να είναι έτοιμοι για όλα. Και όλα αυτά συνδυάζονται κατά παράξενο τρόπο με μια καλοζυγιασμένη ευαισθησία"».
Καλλικράτης, οροπέδιο Ασκύφου, Ιμπρος Ο Καλλικράτης (7 χλμ. από τα Μυριοκέφαλα) είναι η πύλη στον μύθο των ορέων. Ο δρόμος διακλαδώνεται αριστερά για το μικρό οροπέδιο και μετά κατηφορίζει προς την ακτή του Λιβυκού και το Φραγκοκάστελλο. Δεξιά περνά μέσα από το χωριό και συνεχίζει στην καρδιά της σκληρής Κρήτης. Ο Καλλικράτης (1 χλμ. μετά τη διακλάδωση) ξυπνά κάθε αίσθημα εγκατάλειψης. Σπίτια που μοιάζουν με μικρά κάστρα είναι τώρα χωρίς πόρτες και το ηλιακό ρολόι στον τοίχο της εκκλησιάς μοιάζει σταματημένο, αν και κινείται η σκιά του δείκτη του. Οι ζωντανές παρουσίες ήταν οι ομάδες των προβάτων και η γυναίκα που καθάριζε χόρτα στη βεράντα του μονάκριβου καφενείου. Αυτό τονίζει το μυστήριο της διαδρομής που εξουσιάζεται από τη μοναξιά των ψηλών βουνών. Το Ασφένδου (6 χλμ. από τον Καλλικράτη), που μόλις περάσαμε και τώρα βλέπουμε από ψηλά, είναι μια νότα ζωής. Μα μήπως και τα βουνά δεν είναι ζωντανά, κι ο ουρανός, που κάνουν κύκλους τα μεγάλα αρπακτικά πουλιά, οι αετοί και οι γύπες, παίζοντας κρυφτό μέσα στα σύννεφα. Από ένα «άνοιγμα» των βουνών φαίνεται το ασήμι του Λιβυκού, μετά, αριστερά, το χωριό Ιμπρος και μετά (8 χλμ. από Ασφένδου), δεξιά, το οροπέδιο Ασκύφου.
Τα χωριά είναι αραδιασμένα στον από εδώ γύρο του οροπεδίου, ένα ξενοδοχείο, το «Λευκορίτης Resort», μετά οι Πετρές και μετά το Αμμουδάρι, το πιο ζωντανό, 4 χλμ. από τη διακλάδωση. Εκεί, πάνω στον δρόμο, στον φούρνο του Καρκάνη, η Ελένη έχει βγάλει σφακιανό γλυκό παξιμάδι και επιβάλλεται η στάση. Πιο πέρα, προς την άλλη έξοδο του οροπεδίου, υπάρχει ο οικισμός Καρές, όπου λειτουργεί και ιδιωτικό μουσείο πολέμου, αφού πρώτα περάσουμε έξω από την εκκλησιά του Αγίου Μανώλη.
Επιστρέφουμε στη διακλάδωση για να πάμε τώρα αριστερά προς τη Χώρα Σφακίων. Μετά την Ιμπρο, απ' όπου η είσοδος του φαραγγιού γι' αυτούς που θέλουν να το περπατήσουν, περνάμε τις σήραγγες που έχουν προσγειώσει κάπως τον δρόμο που παλιά φαινόταν να ανεβαίνει και αυτός στα σύννεφα σαν τους πολεμιστές. Τώρα περνά προστατευμένος από το «φρύδι» του φαραγγιού, τον χρησιμοποιούν και τα κατσίκια, και από την τελευταία σήραγγα, το μπαλκόνι πάνω από το φαράγγι και πέρα στο Λιβυκό η Γαύδος και η Γαυδοπούλα μέσα στον ήλιο, θαυμάζεις τη θέα και σου έρχεται στο νου σαν αγέρας από το Μυλοπόταμο ο σπηλαιώδης ψίθυρος του Ψαραντώνη: «Η μια μεριά του φαραγγιού δεν σμίγει με την άλλη/ και καρτερούνε τον σεισμό ν' αγκαλιαστούνε πάλι».
Στου Λιβυκού την όχθη, στη Χώρα και στο Φραγκοκάστελο
Το αίσθημα του μετέωρου επανέρχεται πολύ δυναμικά όταν αρχίζεις να κατεβαίνεις από 'κεί πάνω, να «γκρεμίζεσαι» θαρρώ, μέχρι κάτω, στην ακτή του πελάγους. Αυτές οι «κορδέλες» είναι η μαγεία, το πιο απίθανο τσαλίμι της στράτας στη Μεγαλόνησο. Κάπου 8 χλμ. κορδέλα απλωμένη με χάρη στην απότομη πλαγιά, φτάνει η άκρη της κάτω στη διακλάδωση παράλληλα με την ακτογραμμή, ευθεία προς Χώρα Σφακίων και αριστερά προς Φραγκοκάστελο.
Λες «δόξα τω Νότω» και τραβάς ευθεία για τη Χώρα Σφακίων (4 χλμ.) που ησυχάζει τώρα από την οχλοβοή του καλοκαιριού. Δεν ησυχάζουν μόνο του Λιβυκού τα κύματα που χτυπούν τινάζοντας ψηλά τους αφρούς τους στην προκυμαία με τα μαζεμένα καθίσματα και ο κυρ Νίκος, που οι ξένοι ήλθαν εδώ στο ανοιχτό εστιατόριό του, τώρα που αυτός και ο γιος του ο Γιώργης έχουν ησυχία και θέλουν να φύγουν χωρίς να πιουν ούτε μία ρακή. Φέρνουν λοιπόν τα μικρά ποτηράκια με τα γλυκά παξιμαδάκια και σε λίγο είναι έτοιμη στο τηγάνι μια σφακιανή πίτα περιχυμένη με μέλι.
Επιστρέφουμε στη διακλάδωση για να πάμε τώρα προς Φραγκοκάστελο (12 χλμ). Σε όλη αυτή τη διαδρομή οι καμινάδες, οι αυλόπορτες και τα καμπαναριά είναι το ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό στοιχείο και τα βλέπουμε εδώ πάνω στον δρόμο που περνά μέσα από τους Κομιτάδες (1 χλμ.). Ακολουθούν ο Βρακάς, η Βούβα (2 χλμ.), ο Αγιος Νεκτάριος (3 χλμ.) μέχρι να στρίψουμε δεξιά (2 χλμ.) για την παραλία του Φραγκοκάστελου (4 χλμ.), του καλοδιατηρημένου κάστρου που έκτισαν σχεδόν πάνω στην αμμουδιά οι Ενετοί, με τέσσερις τετράγωνους πύργους σε κάθε γωνιά, και χρησιμοποίησαν και οι Τούρκοι.
Χωριά κρεμασμένα σαν τάματα στα βουνά
Επιστρέφουμε στον κεντρικό δρόμο και πάμε για Σκαλωτή (2 χλμ.). Ολα μοιάζουν κρεμασμένα λες από τα βουνά και τα χωριά θυμίζουν τάματα σε σεβάσμιο εικόνισμα. Για του λόγου το αληθές ρίχνουμε ακόμη μία ματιά στη Σκαλωτή από απέναντι, καθώς πηγαίνουμε για τον Αργουλέ (3 χλμ.). Ηλθε η ώρα να περάσουμε από τα Χανιά στο Ρέθυμνο (μας το θυμίζει μια διάτρητη πινακίδα) και φτάνουμε στο Ροδάκινο (5 χλμ.) και μετά στο Κάτω Ροδάκινο (2 χλμ.). Περίπου 5 χλμ. μετά η θέα του όρμου του Πλακιά είναι εντυπωσιακή, όπως εντυπωσιακή είναι η είσοδος και οι ελιγμοί του δρόμου μέσα στο Φαράγγι του Κοτσυφού, 3 χλμ. από τα Σελλιά (9 χλμ. από το Κάτω Ροδάκινο). Συναντούμε τον Αγιο Ιωάννη (3 χλμ. από την είσοδο του φαραγγιού), τα Αγκουσελιανά (3 χλμ. μετά) και τον Αγιο Βασίλειο (3 χλμ.) προτού βγούμε μετά 2 χλμ. στον κεντρικό επαρχιακό δρόμο που πάει αριστερά προς Ρέθυμνο (19 χλμ.) και αριστερά για Σπήλι (8 χλμ.) και Αγιά Γαλήνη (34 χλμ.).
Πάμε αριστερά και σε λίγο (9 χλμ.) φτάνουμε στην κώμη των Αρμένων. Μοιάζουν με ένα συνηθισμένο αγροτικό χωριό, αλλά δεν είναι. Οικιστές ήταν αρμένιοι στρατιώτες του βυζαντινού Νικηφόρου Φωκά που δεν τον ακολούθησαν μετά την Απελευθέρωση της Κρήτης στην Κωνσταντινούπολη, αλλά κάπου εδώ γύρω θα πρέπει να υπάρχει θαμμένη και σπουδαία μινωική πόλη, αφού ανακαλύφθηκε και ανασκάπτεται το μεγαλύτερο νεκροταφείο λαξευτών - ασύλητοι οι περισσότεροι - τάφων της Υστερομινωικής Εποχής.
Ο Ηλίας είδε διαφορετικά το πλήθος των χαρουπιών που φυτρώνουν και μεγαλώνουν από μόνες τους στην κρητική γη. Δεν μπορείς να φανταστείς πιο βιολογικό δένδρο από τη χαρουπιά, χωρίς λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Πάντα το χαρουπόμελο εδώ ήταν φάρμακο και η «Creta Carob» (www.cretacarob.com) χρησιμοποιεί παραδοσιακή φιλοσοφία για να παράγει καινούργια προϊόντα, τσάι, καφέ, κακάο χαρουπιού, σιρόπι χαρουπιού, πουτίγκα, κέικ και μπισκότα χαρουπιού, παξιμαδάκια από αλεύρι χαρουπιού και ωραίο παστέλι με σουσάμι και χαρουπόμελο. Αυτά τα εξάγει σε 13 χώρες και σύντομα προγραμματίζει να μπει σε άλλες 20.
Ο Στέλιος, που ασχολείται με τα κοινά της Αργυρούπολης, είναι παραδοσιακός ελαιοπαραγωγός αλλά φύτεψε και 2.000 δένδρα αβοκάντο. Οσοι καρποί δεν διατίθενται ως έχουν, τους βγάζουν το λάδι, που είναι φυσικό συστατικό καλλυντικών, σαπουνιών, γαλακτωμάτων περιποίησης προσώπου και προστασίας από τον ήλιο, κρεμών για τα χέρια και το πρόσωπο, σαμπουάν, αφρόλουτρων, τονωτικών λοσιόν για το πρόσωπο. Ολα αυτά τα προϊόντα της «Lappa Avocado» διατίθενται στο μικρό μαγαζάκι στη χαρακτηριστική καμάρα της Αργυρούπολης, που είναι και μια ενδιαφέρουσα πηγή πληροφοριών για τους καίριους περιπάτους στο χωριό και τα μνημεία του. Ο Γιώργης έχει στήσει πιο παραδοσιακή επιχείρηση, το εστιατόριο «Παλιός Μύλος» στις Πηγές της Αργυρούπολης, όπου έχει πάει πέρα από το τουριστικό πνεύμα που επικρατεί σε αυτό τον παράδεισο της βλάστησης, των νερών και των αρχαίων, μέχρι την παραδοσιακή Κρήτη του γαμοπίλαφου, του αντικριστού αρνιού, του τσιγαριαστού φουριάρικου, στις σφακιανές πίτες, τους γεμιστούς ανθούς. Εξω, υπάρχουν και οι μπανανιές με τα μεγάλα τσαμπιά από τις μικρές και χοντρές μπανάνες που ωριμάζουν σιγά στη ζεστασιά του Νότου.
πηγη
