Αν και μινιόν, τούτος ο τόπος είναι ευλογημένος με δεκαεννέα παραλίες, δώδεκα βουνά με φυσικές πηγές, επτά μεσαιωνικά κάστρα, διακόσιες εκκλησίες και ένα σπήλαιο που φιλοξενεί μια μνημειώδη αποκάλυψη στο σύμπαν της φυσικής ιστορίας.
Eίναι μικρή. Στο μάτι. Γιατί, αν αραδιάσει κανείς τα χαρακτηριστικά της, χωρίς να αναφέρει τετραγωνικά χιλιόμετρα και μόνιμους κατοίκους, θα νομίσουμε ότι μιλάει για έναν τόπο στο μέγεθος της Κρήτης.
Δεκαεννέα παραλίες. Δώδεκα βουνά με φυσικές πηγές που δροσίζουν το νησί όλο το χρόνο. Επτά μεσαιωνικά κάστρα. Διακόσιες εκκλησίες. Ενα σπήλαιο που φιλοξενεί μια μνημειώδη αποκάλυψη στο σύμπαν της φυσικής ιστορίας. Ενα χωριό που έχει ανακηρυχθεί Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Απερίγραπτη ποικιλία χλωρίδας και ορνιθοπανίδας.
Και όλα αυτά σε ένα νησί 60 τετραγωνικών χιλιομέτρων, με ατελείωτη -λόγω του δαντελένιου σχήματός της- ακτογραμμή. Ενα νησί πεντακοσίων κατοίκων.
Αυτή είναι η Τήλος. Μία από τις Δωδεκανήσους, 22 μίλια βορειοδυτικά της Ρόδου, με ορεινό, βραχώδες γεωανάγλυφο, μια ψηλή κορυφή στα 650 μέτρα (τον προφήτη Ηλία, φυσικά...) και τρεις οικισμούς: το Μεγάλο Χωριό, τα Λιβάδια και τον Αγιο Αντώνιο.
Τήλος, η μικροσκοπική. Ομως αυτός ο τόπος είχε πάντοτε κάτι που θα ζήλευαν τα περισσότερα ελληνικά νησιά: νερό. Το «ζείδωρον ύδωρ» της αρχαιότητας, το πρωταρχικό στοιχείο της ζωής και της φυσικής ανάπτυξης μεταμόρφωσε, από τα προϊστορικά χρόνια, την Τήλο σε έναν κρυφό παράδεισο, τον οποίο μέχρι πρόσφατα γνώριζαν μόνο οι περιπλανώμενοι πειρατές, οι Ροδίτες και οι ντόπιοι.
Και ξαφνικά, το 1970, ο καθηγητής Παλαιοντολογίας Νικόλαος Συμεωνίδης ανακαλύπτει στο σπήλαιο Χαρκαδιό, στην περιοχή της Μυσσαριάς, ένα νεκροταφείο νάνων ελεφάντων, οι οποίοι αποκλείστηκαν στο νησί όταν καταβυθίστηκε η Αιγηίδα και οι οροσειρές της σχημάτισαν το αρχιπέλαγος του Αιγαίου, εκατομμύρια έτη πίσω στο χρόνο. Εντελώς απροσδόκητα και ουρανοκατέβατα, ο τόπος που δοκιμαζόταν από τον 17ο αιώνα από τις επιδρομές Αλγερινών και απάτριδων πειρατών αποκτά και πάλι, τρεις αιώνες μετά τις πρώτες περιγραφές των τολμηρών περιηγητών της Ευρώπης, τουριστικό ενδιαφέρον...
Η Τήλος, μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας του 5ου αιώνα, ακμαία και ονομαστή για τα αρώματα και τα αραχνοΰφαντα υφάσματά της, πέρασε από την κυριαρχία της Ρόδου στα χέρια των Ρωμαίων και έπειτα των Ιωαννιτών ιπποτών, των Τούρκων και των Ιταλών, για να ενωθεί τελικά με την Ελλάδα το 1948.
Σήμερα η Τήλος είναι το ιδανικό πεδίο της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης που οραματίζονται οι μικροί περιφερειακοί δήμοι της χώρας μας. Με πολύ εκτεταμένο οδικό δίκτυο, παρά τη «δύσκολη» γεωμορφολογία της, θα σας πάει παντού: στην εύφορη κοιλάδα των Λιβαδιών, όπου ο οικισμός χύνεται μέχρι τη θάλασσα με τα κρυστάλλινα νερά και τη βοτσαλωτή παραλία. Στο έρημο Μικρό Χωριό, χτισμένο αμφιθεατρικά στη βουνοπλαγιά, με 220 πέτρινα σπίτια και δύο εκκλησίες, την Κοίμηση της Θεοτόκου και την Τίμια Ζώνη (με τοιχογραφίες από το 1787, του Νεόφυτου Συμαίου), που εγκαταλείφθηκε οριστικά το 1960, όταν οι κάτοικοί του αποφάσισαν να μετοικήσουν μαζικά στα Λιβάδια, αφήνοντας πίσω τους ένα χωριό-φάντασμα με τεκμηριωμένη ιστορία από τον 17ο αιώνα.
Στη Μισαριά (ή Μυσσαριά) βρίσκεται το περίφημο σπήλαιο Χαρκαδιό. Εδώ βρέθηκαν τα οστά των 38 νάνων ελεφάντων, που έζησαν πριν από 50.000 έως 3.000 χρόνια, και τα ακόμη παλαιότερα οστά ελαφιών με τριπλάσια ηλικία. Μάλιστα, η σκαπάνη των παλαιοντολόγων έφερε στο φως θραύσματα από χαυλιόδοντες που χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλεία, κάτι που αποδεικνύει τη συνύπαρξη ανθρώπων και ελεφάντων στο νησί.Ενδεικτικά τμήματα από τα ευρήματα αυτής της σπουδαίας ανασκαφής, που βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, μπορείτε να δείτε στην παλαιοντολογική συλλογή του Μεγάλου Χωριού.
Πάνω από το Χαρκαδιό βρίσκεται και το κάστρο της Μισαριάς. Ενα μεσαιωνικό κτίσμα ιπποτών του 14ου αιώνα με κατοικίες και μία μικρή εκκλησία.
Το Μεγάλο Χωριό, η πρωτεύουσα του νησιού, βρίσκεται στο κέντρο του βόρειου τμήματος της Τήλου. Απλώνεται στα ριζά ενός λόφου με το δικό του μεσαιωνικό κάστρο και είναι ο πιο σύγχρονος οικισμός του νησιού, καθώς δημιουργήθηκε μόλις στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι πειρατές έπαψαν να τρομοκρατούν τα νησιά του Αιγαίου. Στο κάστρο βρίσκονταν η αρχαία ακρόπολη και ένα ιερό αφιερωμένο στον Πύθιο Απόλλωνα, πάνω στο οποίο χτίστηκε ο ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο. Η θέα από εδώ είναι η πιο προνομιούχος σε όλη την Τήλο: αγκαλιάζει τον κάμπο με τα εσπεριδοειδή και τα κηπευτικά, αγγίζει την Εριστο με το αρχαίο λιμάνι της, αλλά και τον ψαράδικο οικισμό του Αγίου Αντωνίου με τους ελάχιστους μόνιμους κατοίκους, τον όρμο-καταφύγιο για όλα τα μικρά πλεούμενα, το μύλο και το εκκλησάκι που έδωσε το όνομά του στο χωριό.
Εδώ, στον Αγιο Αντώνιο, βρίσκεται και το αρχαίο νεκροταφείο με τους κλασικούς τάφους, τα ανθρωπολογικά ευρήματα των οποίων ανάγονται στο 545 π.Χ.
Το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα, στην περιοχή του Μεγάλου Χωριού, είναι προορισμός όχι μόνο για τους ευσεβείς. Θα το καταλάβετε από τις πρώτες κουβέντες του μοναδικού καλόγερου που φροντίζει το καλοδιατηρημένο κτίσμα, τη γύρω περιοχή, τις αδέσποτες γατούλες και ένα τρελό σκυλί που πετάει τη σκούφια του για επισκέπτες!
Στην Τήλο οι επισκέπτες συνήθως φτάνουν για λίγες ημέρες απόδρασης από την κοσμική Ρόδο, αλλά πάντοτε παρατείνουν τις διακοπές τους, όχι μόνο για τις πλατιές ακρογιαλιές και τις επιβλητικές βουνοκορφές ούτε για τα όμορφα περπατήματα στις, περισσότερες από 30, καλοσημασμένες πεζοπορικές διαδρομές.
Μένουν παραπάνω για τη γεύση που τους αφήνει η πρώτη επαφή με τους ανθρώπους του νησιού. Μεγαλωμένοι μέσα στη φύση, μαθημένοι να τη σέβονται και να την προστατεύουν, ευεργετημένοι από τα δώρα της, οι Τηλιακοί δεν διστάζουν να μοιραστούν με τον άγνωστο επισκέπτη αυτή την αμφίδρομα πολύτιμη σχέση με το περιβάλλον. Το νιώσαμε εμείς μέσα σε μόλις δύο μέρες. Το είδαμε στα μάτια των ξένων που έπαψαν να είναι ξένοι από τις πρώτες ώρες παραμονής τους στο νησί. Δεν γίνεται να μην το διαδώσουμε...
Στην Τήλο ο καταπονημένος άνθρωπος θα αφεθεί στην απάνεμη αγκαλιά των ακρογιαλιών της, θα φιλευτεί εφτάζυμο κουλούρι και ντόπιο τυρί, θα ξενυχτήσει αποζητώντας τη μέθεξη στα τριήμερα πανηγύρια του Αγίου Παντελεήμονα και της Παναγίας (εις τριπλούν, γιατί είναι τρεις οι εκκλησιές που γιορτάζουν στις 15, 22 και 23 Αυγούστου) και θα μεταλάβει το γνωμικό του νησιού: «Η αγάπη για τη φύση είναι πάθος για τη ζωή». Και τούμπαλιν...
Ολη η Τήλος πίνει νερό στη μνήμη του Τάσου Αλιφέρη, που έφτασε αγροτικός γιατρός στο νησί, αλλά το λάτρεψε βαθιά, εξελέγη δήμαρχος για πέντε συνεχόμενες θητείες και άγγιξε τους πάντες με την καλαισθησία και την αγαθότητά του. Οι σύγχρονες υποδομές του νησιού, η αποδοχή της gay κοινότητας, με αποκορύφωμα τους πολιτικούς γάμους ομόφυλων ζευγαριών το 2008, η πρωτοποριακή αντίληψη για τις πεζοδρομήσεις της παραλίας, τον διατηρητέο χαρακτήρα του Μεγάλου Χωριού, την ήπια ανάπτυξη χωρίς βιασμό του περιβάλλοντος και άλλες πρωτοβουλίες και δράσεις φέρουν την υπογραφή ενός αληθινά εμπνευσμένου ανθρώπου που εκτιμούσαν οι πάντες. Ο χαμός του την περασμένη άνοιξη έχει, κατά γενική ομολογία, αφήσει ένα τεράστιο χάσμα στην κοινωνία της Τήλου.
Στο εγκαταλελειμμένο Μικρό Χωριό λειτουργεί, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, ένα μπαρ. Το πέτρινο σκηνικό με τα σπίτια χωρίς στέγες, τα χορταριασμένα μονοπάτια και τους ήχους της νύχτας δημιουργεί μια απόκοσμη αίσθηση, την οποία θα ρουφήξετε μαζί με το ποτό σας στη βεράντα του μπαρ και δεν θα ξαναζήσετε πουθενά.
Στη θάλασσα μπροστά από τον Αγιο Αντώνιο, αν ο καιρός το επιτρέπει, μπορεί να διακρίνετε τη «βυθισμένη πόλη» (αν είστε καλοί στην κατάδυση, θα τη δείτε σίγουρα). Τα λείψανα του ελληνιστικού οικισμού αχνοφαίνονται στον πυθμένα, μερικές φορές ακόμη και από την επιφάνεια του νερού, λένε οι ντόπιοι.
Η μοναδική «κοσμική», με την πολύ ελεύθερη ερμηνεία του όρου, παραλία της Τήλου είναι η Εριστος: ένα χιλιόμετρο αμμουδιάς την οποία προστατεύουν στα πλάγια μεγάλοι γκριζοκόκκινοι βράχοι. Οι επόμενες προσπελάσιμες με αυτοκίνητο παραλίες του νησιού είναι η Πλάκα, μέσα στον κολπίσκο του Αγίου Αντωνίου, και τα Λιβάδια. Σε όλες τις άλλες ακρογιαλιές της Τήλου θα πάτε μέσα από μονοπάτια ή με πλωτό μέσο: στην Αμμοχώστη (ή Κόκκινη παραλία, από το ηφαιστειακό κόκκινο της άμμου), στην παραλία Θολού, στον Σταυρό, στον Αγιο Σέργιο και στη Σκάφη.
Δίπλα στο σπήλαιο Χαρκαδιό έχει χτιστεί ένα μικρό, υπαίθριο θέατρο, που φιλοξενεί πολύ συχνά διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Ανάμεσα στα ντόπια εδώδιμα προϊόντα, ξεχωρίζουν το μέλι και τα τυριά, τα εφτάζυμα κουλούρια, τα γλυκά «πουγκάκια» με γέμιση από αμύγδαλα και σουσάμι και βέβαια τα χειροποίητα ζυμαρικά με τοπικό εκπρόσωπο την «κουλουρία», ένα είδος μακαρονιού.
Κορυφαίες μαγειρικές σπεσιαλιτέ της Τήλου είναι το κατσικάκι στο φούρνο με πατάτες (κλασικό έδεσμα των πανηγυριών του νησιού), το γεμιστό κατσίκι στο φούρνο με ρύζι, το χοιρινό με στάρι στο φούρνο, τα «γιαπράκια» (ντολμαδάκια με κιμά τυλιγμένα σε αμπελόφυλλα) και οι «κουλουσουφάδες» (χοιρινά ή μοσχαρίσια έντερα γεμιστά με κιμά ή συκωτάκια, ρύζι και μυρωδικά, που πρώτα ψήνονται ή βράζονται και μετά τηγανίζονται σε μπόλικο βούτυρο... Ουδέν σχόλιον...).
Δοκιμάστε ακόμη την ντόπια ντοματόσουπα, που λέγεται «τσουβράς», τις τηγανητές χορτόπιτες και φυσικά το πεντανόστιμο, επίσης τηγανητό, τηλιακό γαριδάκι.
Από τον Πειραιά για την Τήλο αναχωρεί κάθε Πέμπτη στις 3 το μεσημέρι και Κυριακή στις 8 το πρωί το οχηματαγωγό Blue Star Diagoras. Το ταξίδι διαρκεί περίπου 15 ώρες.
Από τη Ρόδο αποπλέουν τρία σκάφη, τέσσερις φορές την εβδομάδα: Τα καταμαράν Dodecanisos Express και Sea Star και το οχηματαγωγό Blue Star Diagoras. Το ταξίδι διαρκεί δύο ώρες με τα καταμαράν και τρεις με το φέρι. πηγη
