ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΣΣΗΝΗ. μια σύντομη περιγραφή.

 

 

Η Αρχαία Μεσσήνη είναι μια από τις σημαντικές σε μέγεθος, μορφή και διατήρηση πόλεις της αρχαιότητας, που έχει ακόμη πολλά να προσφέρει. Δεν διαθέτει μόνον ιερά και δημόσια οικοδομήματα, αλλά και οχυρώσεις επιβλητικές και κατοικίες και ταφικά μνημεία. Διαθέτει, εκτός των άλλων, το σπάνιο προνόμιο να μην έχει καταστραφεί ή καλυφθεί από νεότερους οικισμούς και να βρίσκεται σε ένα κατ´ εξοχήν μεσογειακό αλώβητο φυσικό περιβάλλον.

Το φυσικό αυτό περιβάλλον συνδυάζει την ορεινή μεγαλοπρέπεια των Δελφών και τη χαμηλή παραποτάμια γαλήνη της Ολυμπίας, με τον δεσπόζοντα γυμνό ασβεστολιθικό όγκο της Ιθώμης, όπου δεσπόζει η ακρόπολη, και η χαμηλή εύφορη κοιλάδα γύρω από την αρχαία πόλη. Φτάνει κανείς εκεί οδικώς από Αθήνα ακολουθώντας την οδική αρτηρία Κορίνθου – Τριπόλεως – Μεγαλοπόλεως – Καλαμάτας (στο ύψος των τσουκαλείκων, δεξιά προς Βαλύρα) ή την οδική αρτηρία Κορίνθου – Πάτρας – Πύργου – Κυπαρισσίας – Μελιγαλά. Από την Ολυμπία απαιτεί διαδρομή με αυτοκίνητο μιας περίπου ώρας. Την προστάτευε, από τα βορειοανατολικά, σαν φυσικό τείχος το όρος Ιθώμη. Την υπόλοιπη πόλη περιτριγύριζαν πανίσχυρα τείχη μήκους περίπου 9,5 χλμ, που μπορεί κανείς να τα θαυμάσει ακόμα και σήμερα. Κατηφορίζοντας από το χωριό της Αρχαίας Μεσσήνης συναντούμε το Μουσείο. Περνώντας μέσα από αμπέλια και ελαιώνες, βλέπουμε δεξιά το χώρο του θεάτρου της αρχαίας Μεσσήνης με τους επιβλητικούς αναλημματικούς τοίχους και, αριστερά, την Κρήνη Αρσινόη. Συνεχίζοντας σε ένα στενό μονοπάτι, αντικρίζουμε αριστερά την Αγορά και, αμέσως μετά, τον ιερό χώρο του Ασκληπιείου. Όλα τα οικοδομήματα της Μεσσήνης έχουν τον ίδιο προσανατολισμό και εντάσσονται μέσα στον κάνναβο που δημιουργείται από οριζόντιους (με κατεύθυνση Ανατολή-Δύση) και κάθετους (με κατεύθυνση Βορρά-Νότου) δρόμους. Το πολεοδομικό αυτό σύστημα είναι γνωστό ως ιπποδάμειο, από τον αρχικό εμπνευστή και δημιουργό του αρχιτέκτονα, πολεοδόμο, γεωμέτρη και αστρονόμο του 5ου αιώνα π.Χ., τον Ιππόδαμο από τη Μίλητο. Αξιοσημείωτο είναι ότι το προκαθορισμένο αυτό σχήμα που στηρίζεται στις αρχές της ισονομίας, της ισοπολιτείας και της ισομοιρίας, στις αρετές δηλαδή του δημοκρατικού πολιτεύματος, και χαρακτηρίζεται από ακραίο γεωμετρισμό, προσαρμοζόταν κάθε φορά στις ειδικές γεωμορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες του τόπου, ενταγμένο αρμονικά στο φυσικό περιβάλλον. Η βασική ιδέα του ιπποδάμειου πολεοδομικού συστήματος που πηγάζει από το ιδεώδες της δημοκρατίας είναι: όλοι οι πολίτες να έχουν ισομεγέθη και εξίσου κατάλληλα οικόπεδα και να έχουν πρόσβαση στα δημόσια και ιερά οικοδομήματα, στους κοινόχρηστους δηλαδή χώρους, που επιβάλλονται με τις μνημειακές τους διαστάσεις και τον πλούσιο διάκοσμο. Πάνω σε αυτές ακριβώς τις αρχές οικοδομήθηκε το 369 π.Χ. από τον Θηβαίο Επαμεινώνδα και τους Αργείους συμμάχους του η νέα πρωτεύουσα της αυτόνομης Μεσσηνίας, που οφείλει το όνομα της στην πρώτη μυθική προδωρική βασίλισσα της χώρας, τη Μεσσήνη, κόρη του αργείου βασιλιά Τρίοπα και σύζυγο του Λάκωνα Πολυκάονος. Στη βασίλισσα Μεσσήνη αποδίδεται κατά την παράδοση και η ίδρυση του ιερού του Διός Ιθωμάτα στην κορυφή της Ιθώμης (Παυσανίας 4.26-33). Ο Παυσανίας μας πληροφορεί επίσης ότι ήδη επί της βασιλείας του Γλαύκου (10ος αι. π.Χ.) η Μεσσήνη θεοποιείται και λατρεύεται. Αναδείχθηκε σε μια από τις κύριες θεότητες της πόλης μαζί με τον Δία Ιθωμάτα στα ελληνιστικά χρόνια (3ος-2ος αι. π.Χ.), όταν κατασκευάστηκε το Ασκληπιείο, όπου συλλατρεύτηκε με τον Ασκληπιό, χθόνια επίσης θεότητα και συνδεόμενη ιστορικά με το προδωρικό παρελθόν της χώρας.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ
Η ΚΑΤΩ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ

Στο διπλανό από την Ιθώμη όρος Εύα,υπήρχε Μονή εικονολατρών αφιερωμένη στον Άγιο Βασίλειο και στην οποία είχε βρεθεί σκαλιστή,επάνω σε μάρμαρο,εικόνα της Παναγίας.Η Μονή αυτή υπήρξε το πρώτο μοναστήρι της περιοχής. H Mονή Bουλκάνου, που τιμάται στο όνομα της Kοιμήσεως της Θεοτόκου(15 Αυγούστου), είναι κτισμένη στην κορφή του όρους Iθώμη, εκεί που βρισκόταν στην αρχαιότητα το Ιερό του Iθωμάτα Δία. Kατά την παράδοση, η ίδρυσή της αποδίδεται σε μοναχούς που κατέφυγαν εκεί για να γλυτώσουν από τους εικονομάχους το έτος 725, επί Λέοντος Iσαύρου. Mια άλλη παράδοση, που ανάγει την κτίση της Mονής στα χρόνια του Aνδρονίκου Παλαιολόγου, αναφέρει ότι η ανέγερση της μονής στην τοποθεσία αυτή αποδίδεται στην αυτοκράτειρα Ανδρονίκου. H εικόνα της Θεοτόκου που έχει διασωθεί ως σήμερα και είναι θαυματουργή, φέρει την επιγραφή ”η Oδηγήτρα επονομαζομένη εν τω όρει Bουλκάνω” και αποδίδεται στον Aπόστολο Λουκά. Tο 1638 το Kαθολικό της Mονής ιστορήθηκε με τοιχογραφίες των αδελφών Δημητρίου και Γεωργίου Mόσχου, ονομαστούς αγιογράφους από το Nαύπλιο. Tο όνομα Bουλκάνο ή Bουρκάνο απαντά για πρώτη φορά στο συναξάρι του Oσίου Nίκωνος του Mετανοείτε τον 10 ο αιώνα. Σύμφωνα με μια μαρτυρία ”ο Δίας έκτισε χώραν και κάστρον, την έλεγαν Bελκίαν, όπερ ένε και φαίνεται εις το Bουρκάνον χαλασμένον” (Σ. Λάμπρος, N. Eλληνομνήμων 3, 1906, 140). H Mονή στα σωζόμενα σιγίλλιά της φέρει τα ονόματα Δορκάνου (1583), Bουρκάνου (1630) και Bουλκάνου (1769 και 1798). Στις 5 Mαρτίου 1625 οι πατέρες μοναχοί, ”μή υποφέροντες εις το καθολικόν” της Mονής Bουλκάνου, προφανώς λόγω των δυσχεριών πρόσβασης, ύδρευσης και διαμονής στην κορφή του βουνού, αγόρασαν από τον ”μπαμπά του Mεμεταγά Eφέντη” της Aνδρούσας, για δέκα χιλιάδες πεντακόσια γρόσια, μια μεγάλη επίπεδη τοποθεσία στη θέση ενός έρημου χωριού, κοντά σε μάνα νερού, για να ιδρύσουν εκεί τη Nέα Mονή Bουλκάνου. Tο έρημο χωριό έφερε το Αλβανικό όνομα Tζέμη ή Tζούμη και βρισκόταν ανατολικά από τον Άγιο Bασίλειο.

Η ΑΝΩ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΒΟΥΛΚΑΝΟΥ & TO IEΡΟ ΤΟΥ ΙΘΩΜΑΤΑ ΔΙΟΣ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΤΗΣ ΙΘΩΜΗΣ(802 μ.)

Το Ιερό του Ιθωμάτα Διός στην υψηλότερη κορυφή της Ιθώμης,όπου ήταν και η ακρόπολη, είναι χτισμένο το παλιό μοναστήρι του Βουλκάνου. Ανατολικότερα σώζονται θεμέλια από το Ιερό του Ιθωμάτα Διός. Το χάλκινο πόδι αναθηματικού τρίποδα που βρέθηκε κοντά στο μοναστήρι δείχνει ότι η λατρεία του Ιθωμάτα ανάγεται στη γεωμετρική τουλάχιστον περίοδο. Κατά το Παυσανία (4.31.2), τα παλιά χρόνια οργάνωναν και αγώνα μουσικής(Θάμυρις;), όπως μπορεί κανείς να συμπεράνει από τους στίχους του Ευμήλου, ποιητή του 6ου αιώνα π.Χ.( Τι ο Ιθωμάτας την είχε μέσα στην καρδιά του, την μούσα που έχει αμόλυντη την λύρα της και ελεύθερα τα κύμβαλά της)Η λειτουργία επομένως του Ιερού πολύ πριν από την ίδρυση της Μεσσήνης το 369 π.Χ. πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Το απεικονιζόμενο σε νομίσματα της Μεσσήνης άγαλμα του Διός με κεραυνό στο δεξί χέρι και αετό στο προεκτεινόμενο αριστερό πόδι,αποδίδει τη μορφή του Ιθωμάτα. Ο ετήσιος επώνυμος ιερέας φύλαγε στο σπίτι του το άγαλμα του Διός-παιδιού. Φαίνεται ότι ο τύπος του κεραυνοβολούντος Διός αποτελούσε το λατρευτικό άγαλμα, ενώ το μικρό άγαλμα του Διός παιδιού, που είχε φιλοτεχνήσει ο γλύπτης Αγελάδας (τέλος 6ου-αρχές 5ου αιώνα π.Χ.) για τους Μεσσήνιους της Ναυπάκτου, μεταφέρθηκε στο Ιερό από τους επαναπατρισμένους Μεσσήνιους το 369 π.Χ.Το άγαλμα αυτό βρέθηκε από τους μοναχούς κατά την ανέγερση της άνω Ιεράς Μονής Βουλκάνου το 625 μ.Χ.Εφυλάσσετο δε με μεγάλη μυστικότητα ανά τους αιώνες από τους μοναχούς,όπου κατά την παράδοση το παρελάμβανε για φύλαξη ο νεότερος έως τα βαθιά του γεράματα και στη συνέχεια το παρέδιδε σε νεότερο κ.ο.καθ’εξής.Έως την δεκαετία του ’70 το αγαλματάκι αυτό διεσώζετο στην κάτω Ιερά Μονή Βουλκάνου.Ο Μεσσήνιος στρατηγός Αριστομένης θυσίασε κατά την παράδοση για τον Ιθωμάτα τριακόσιους αιχμαλώτους, μεταξύ των οποίων και τον βασιλιά των Λακεδαιμονίων Θεόπομπο (Κλήμης, Προτρεπτικός). Η ανθρωποθυσία αυτή φέρνει στο νου ανάλογες θυσίες που γίνονταν για τον Λύκαιο Δία στην Αρκαδία. Προς τιμήν του Iθωμάτα τελούνταν αγώνες,τα Ιθωμαία, των οποίων την οργάνωση αναλάμβαναν αγωνοθέτες. Χώρος τέλεσης τους ήταν το Στάδιο.

πηγη