Ανάμεσα σε πλατάνια, κέδρους και αγριοπασχαλιές, πλάι στις γραμμές του τρένου και κάτω από το βλέμμα ενός περαστικού αετού, ανακαλύπτουμε το μοναδικό οικοσύστημα του ποταμού Νέστου. Μαζί και τη βαθιά ιστορία του Δήμου Τοπείρου.
Αβάτου, Γαλάνης, Εξοχής, Ερασμίου, Ευλάλου, Μαγγάνων, Ολβίου, Τοξοτών. Οκτώ ονόματα. Οκτώ κοινότητες που ενώθηκαν (με το σχέδιο «Καποδίστριας») για να σχηματίσουν τον Δήμο Τοπείρου. Μπορεί οι κοινότητες να μην υφίστανται πια ως αυτόνομες διοικητικές μονάδες, η μνήμη τους όμως παραμένει ζωντανή μέσα από ισάριθμα κίτρινα αστεράκια που αποτυπώνονται στο έμβλημα του Δήμου Τοπείρου. Μοιάζουν λιγάκι με τ' αστέρια από τη σημαία της ΕΟΚ – σχηματίζουν έναν κύκλο κι είναι σαν να χορεύουν έτσι όπως είναι τοποθετημένα το ένα πίσω απ' το άλλο. Εδώ που τα λέμε, η λογική της ενωμένης Ευρώπης δεν διαφέρει και πολύ από τη σύσταση ενός δήμου όπως αυτός του Τοπείρου: ανεξάρτητες οντότητες συνενώνονται δημιουργώντας κάτι μεγαλύτερο και ισχυρότερο από αυτές.
Κι αν η ευρωπαϊκή φιλοσοφία «κουμπώνει» με την κοσμοθεωρία του θρακιώτικου δήμου, δεν συμβαίνει το ίδιο με τον αριθμό του πληθυσμό. Μόλις 11,5 χιλιάδες είναι ο μόνιμος πληθυσμός του Τοπείρου, με το 65% αυτού να ασπάζεται τον χριστιανισμό και το 35% τον μουσουλμανισμό. Σχετικά με το όνομα του δήμου, προέρχεται από την αρχαία πόλη Τόπειρος που βρισκόταν στην Εγνατία οδό και ερείπια της οποίας μπορείτε να δείτε σήμερα στην περιοχή ανάμεσα στα χωριά Παράδεισος και Τοξότες (έχουν διασωθεί ή αποκαλυφθεί μνημεία από την παλαιοχριστιανική και την εποχή του Βυζαντίου, κατά κύριο λόγο κομμάτια της οχύρωσης, μοναστηριών και ναών).
Η αρχαία πόλη είχε έντονη δυναμική στα χρόνια της - ιδρύθηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ., ανακηρύχτηκε σε έδρα επισκόπου (5ος-8ος αιώνας μ.Χ.), ενώ τον 2ο αιώνα μ.Χ. απέκτησε δικό της νόμισμα (κάτι που σηματοδοτεί ανεξαρτησία και ευπορία). Κάποια στιγμή έγινε κομμάτι της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (ως έδρα της Ξάνθης), ενώ το 549 μ.Χ., επί Ιουστινιανού, κατακτήθηκε και καταστράφηκε από άκρη σ' άκρη. Μια διετία αργότερα ο αυτοκράτορας την ξανάχτισε, πιο γερή αυτήν τη φορά, κατασκευάζοντας καλύτερη οχύρωση (απέναντι από το στρατόπεδο Τοξοτών βρίσκονται τα τείχη του Ιουστινιανού).
Η Τόπειρος κρατήθηκε ζωντανή για κάτι λιγότερο από τρεις αιώνες, για να καταστραφεί και πάλι το 812 μ.Χ. από τον Βούλγαρο Κρούμο. Σχετικά με τους αρχαιολογικούς χώρους του Δήμου Τοπείρου, υπάρχει το ύψωμα Γαλάζια Κορυφή, 350 μ. βορειοδυτικά του χωριού Ν. Αμισσός, με εγκατάσταση και οικισμό των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, ο χώρος Μαυσωλείο, πλάι στον Νέστο, στα νότια-νοτιοδυτικά του χωριού Τοξότες, με απομεινάρια οικισμού της Θράκης της εποχής του Σιδήρου και των ιστορικών χρόνων, η θέση Πέτρες (ή Βουνό ή Τες τεπέ) κοντά στο χωριό Μέλισσα, με οικισμό της 5ης χιλιετίας π.Χ., αλλά και με μια εγκατάσταση Ελλήνων αποίκων στα Αβδηρα του 4ου αιώνα π.Χ. και τέλος η θέση Λασπώδες, γύρω στο 1,5 χλμ. νότια της Μέλισσας, με υλικά κατάλοιπα ελληνιστικών χρόνων.
Το Μέγα Δάσος ή αλλιώς Κοτζά Ορμάν, ένα φυσικό διαμάντι
Φωτογραφία: Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης
Αυτά ως προς το παρελθόν. Σχετικά με το σήμερα... την περιοχή μονοπωλεί ένα όνομα: αυτό του Νέστου ποταμού, που αποτελεί και το μεγαλύτερο προτέρημά της. Ο Νέστος πηγάζει από τη Βουλγαρία και εκβάλλει στο θρακικό πέλαγος. Το οικοσύστημά του έχει αναγνωριστεί σε διεθνές επίπεδο, προστατεύεται από τη συνθήκη Ramsar και έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000. Στο νότιο κομμάτι της οροσειράς της Ροδόπης, σχηματίζονται τα περίφημα Στενά του Νέστου. Φυσικές πηγές, διαβρωμένα πετρώματα, βράχοι, σπηλιές, σταλακτίτες και σταλαγμίτες, πλάτανοι, κουμαριές, κέδροι και αγριοπασχαλιές, βιολέτες, ορχιδέες, αετοί, γύπες και βίδρες, ένα παλιό λιθόστρωτο, οι γραμμές του τρένου και μια σιδηροδρομική γραμμή που χαράχτηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Και είναι και τα Λιβερά, το παρατημένο χωριό των Στενών, ήπιο, απαλό και μειλίχιο.
Κάπως έτσι διαμορφώνεται το τοπίο στην περιοχή, έλκοντας όχι μόνο τους κλασικούς φυσιολάτρες, αλλά και όλους εκείνους που ψάχνουν απαντήσεις σε ένα παράδοξο σύμπλεγμα φύσης - υλικού πολιτισμού, όπου τα απομεινάρια ενός παλαίμαχου χωριού μπλέκονται με τις σκιές από τις ελιές και τις βελανιδιές. Αν είστε της πεζοπορίας, από την Κοινότητα Γαλάνης ξεκινάει ένα τμήμα του διεθνούς μονοπατιού (Ε6) με προορισμό τα Λιβερά και τη Σταυρούπολη που ξετυλίγεται παράλληλα με το ποτάμι, το οποίο καταλήγει σε σπηλιά των Λιβερών.
Οι μαίανδροι του ποταμού, όπως φαίνονται από ψηλά.
Φωτογραφία: Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης
Δεν μπορούμε να αναφερθούμε στον Νέστο χωρίς να μιλήσουμε για το ομώνυμο Δέλτα, έναν πολύ σημαντικό υγρότοπο, με τις ακτές του να εκτείνονται σε 40 χλμ. Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το Δέλτα ήταν κάτι σαν τη ζούγκλα του Αμαζονίου, ένα φιλόξενο σπίτι στο οποίο διέμεναν και άγρια ζώα (ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για λιοντάρια...). Σήμερα η ευρύτερη περιοχή αποτελεί καταφύγιο για σπάνια είδη πουλιών, για την αγκαθοκαλημάνα, το ποταμογλάρονο, το νανογλάρονο, τη σαρσέλα και άλλα ζωντανά με πολύπλοκα ονόματα, όπως και για ψάρια, αμφίβια, ερπετά, για σαλαμάνδρες, χερσοχελώνες, νεροχελώνες, σαμιαμίδια, νερόφιδα και οχιές. Σπανίως δε και για τη διάσημη caretta caretta.
Αναπόσπαστο κομμάτι του Δέλτα είναι το Μέγα Δάσος, το γνωστό με την τουρκική του ονομασία Κοτζά Ορμάν, ένα φυσικό διαμάντι που στα πράσινα σπλάχνα του κάποτε κρύβονταν ελάφια, ζαρκάδια, αρκούδες, μέχρι και λύγκες. Δυστυχώς σήμερα οι αέρινες ελαφίνες με την άυλη περπατησιά, οι χοντρές πειναλέες αρκούδες και οι -απροσδιόριστης ομορφιάς- λύγκες έχουν εξαφανιστεί (έχουν μείνει οι –πιο ποταποί- ασβοί μαζί με αλεπούδες, τσακάλια, λύκους, αγριόγατες, νυφίτσες, αγριογούρουνα, κουνάβια). Ο λόγος εξαφάνισης ορισμένων ζώων ήταν το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, μέρος του δάσους κάηκε, ενώ μεταπολεμικά αποψιλώθηκαν επιπλέον εκτάσεις από το τότε υπουργείο Γεωργίας για να καλλιεργηθούν λεύκες και καλαμπόκια. Μετά από πολλές και πονεμένες περιπέτειες, υπάρχει σήμερα μέριμνα για την προστασία 700 στρεμμάτων του δάσους.
Το Δέλτα του Νέστου είναι ένας πολύ σημαντικός -και ξακουστός- υγρότοπος. Ο Αριστοτέλης, μάλιστα, ανέφερε ότι στην περιοχή τριγυρνούσαν ακόμη και λιοντάρια...
Φωτογραφία: Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης
Τέλος, μετά από όλες αυτές τις βόλτες στα νερά του ποταμού, αξίζει να κατευθυνθούμε λιγάκι και προς τη θάλασσα. Ακόμα είναι χειμώνας και δεν είναι καιρός για μπάνια, όμως όταν αρχίσει να ζεσταίνει ο καιρός μπορούμε να ψάξουμε τις παραλίες Ερασμίου και Μαγγάνων, με την ανοιχτόχρωμη άμμο και τη γάργαρη θάλασσα, δύο απ' τις πολύ όμορφες ακτές της περιοχής.
Tips: Αν ψάχνετε πληροφορίες για τον Δήμο Τοπείρου, θα σας φανεί χρήσιμο το site www.topeiros.gr. Επιπλέον, αν σας αρέσει η εθνογραφία, η ενασχόληση με τα τοπωνύμια ή τις διοικητικές μεταβολές μικρών τόπων ψάξτε στο site την ενότητα που αναφέρει τα ιστορικά στοιχεία των κοινοτήτων του Τοπείρου προτού συνενωθούν (τα πρώτα στοιχεία προέρχονται από το 1912 και φτάνουν ως το 1997, οπότε και δημιουργήθηκε ο καποδιστριακός δήμος που υφίσταται μέχρι σήμερα). Είναι πολύ ενδιαφέρον να δείτε τα ονόματα που χρησιμοποιούνταν στη διάρκεια του 20ού αιώνα, αλλά και τις μετονομασίες, τις αποσπάσεις, τις προσαρτήσεις (π.χ. το 1919 ο οικισμός Αντάς προσαρτάται στην Κοινότητα Σαρνίτς, η οποία το 1928 μετονομάζεται σε Κρωμνικό και το 1971 σε Γαλάνη).
Χαλαρή ιππασία, εν μέσω τιτιβισμάτων και άλλων ήχων της φύσης.
Φωτογραφία: Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης
πηγη
