Ουζμπεκιστάν: Το «xρυσό τρίγωνο»

τρίγωνο του Μεταξένιου Δρόμου» στο Ουζμπεκιστάν.

Ζωήλατο κάρο περνά μπροστά από την Ανατολική Πύλη.

Η πόλη που υπήρξε για αιώνες πρωτεύουσα του Εμιράτου της Χορεσμίας, διαθέτει ιστορικό πλούτο και αρχιτεκτονική ομορφιά πέρα από κάθε προσδοκία: πλινθόκτιστα τζαμιά και κατοικίες, οχυρωματικά τείχη, πλακόστρωτα σοκάκια, χάνια και χαμάμ, ιερατικές σχολές, καραβάν σεράι, πύλες και σκεπαστές αγορές, όλα στο χρώμα της ερήμου, καλωσορίζουν τους ανήσυχους περιηγητές του σήμερα, χαρίζοντάς τους ένα ανεπανάληπτο ταξίδι πίσω στον χρόνο.
Ας πιάσουμε όμως το κουβάρι της Ιστορίας από την αρχή. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, η Χίβα ιδρύθηκε από τον Σημ (γιο του Νώε), που εγκαταστάθηκε στην περιοχή μετά τον κατακλυσμό, ιδρύοντας έναν μικρό οικισμό. Η πρώτη περίοδος ακμής της Χίβα σημειώθηκε τον 17ο αιώνα, επί ηγεμονίας Abu I-Ghazi Bahadur Khan.
Η πόλη γνώρισε τότε μια αξιόλογη οικονομική και πνευματική ανάπτυξη, που στηρίχθηκε κυρίως στο εμπόριο και τη γεωργία. Ο γιος του -και διάδοχος- Anusha, αντίθετα, επεδίωξε την ανάπτυξη της Χίβα με πιο ανορθόδοξους τρόπους. Πρόσφερε άσυλο και προστασία σε κάθε λογής κακοποιά στοιχεία, ενθάρρυνε το σκλαβοπάζαρο (που γνώρισε μεγάλη άνθηση) και υποχρέωσε όλες τις νομαδικές φυλές να πληρώνουν φόρο υποτελείας.

Εικόνα του μιναρέ Kalta Minor από το ψηλότερο σημείο του Juma Mosque.

Η Χίβα έφτασε στο απόγειο της δόξας της στις αρχές του 19ου αιώνα, στη διάρκεια της δυναστείας των Qonqrat, χάρη στο εμπόριο του τσαγιού με τη Ρωσία. Αμύθητα πλούτη συσσωρεύτηκαν στη Χίβα ? ήταν η εποχή της ανοικοδόμησης των εξαίσιων ισλαμικών αρχιτεκτονημάτων της πόλης.
Ομως, η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Transcaspian Railway (1880) άφησε εκτός τροχιάς τη Χίβα, που σταδιακά παρήκμασε και προσαρτήθηκε τελικά το 1924 στην ουζμπεκική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία. Από το 1990, η Χίβα περιλαμβάνεται στον κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Δύο περίτεχνοι τιρκουάζ τρούλοι ξεχωρίζουν στο αποκαλυπτικό πανόραμα της παλαιάς πόλης.

Υπαίθριο μουσείο ανατολίτικης αρχιτεκτονικής
Η παλιά πόλη της Χίβα -γνωστή και με την ονομασία Itchan Kala- είναι ένα τεράστιο υπαίθριο μουσείο ανατολίτικης αρχιτεκτονικής και κουλτούρας. Περιτριγυρισμένη από καλοδιατηρημένα μεσαιωνικά τείχη, πρέπει να την περπατήσετε προκειμένου οι εξερευνητικές ανησυχίες σας να ικανοποιηθούν. Στη παλιά Χίβα -που μοιάζει να έχει μείνει ακίνητη μέσα στους αιώνες- υπάρχουν περίπου 250 παραδοσιακές κατοικίες του 18ου και του 19ου αιώνα κατασκευασμένες από πηλό και πλίνθους, ενώ περίπου 50 μνημειακά κτίσματα, τα οποία δεν έχουν χάσει διόλου από την αυθεντική γοητεία και μαγεία των περασμένων χρόνων, διασώζονται σε άριστη κατάσταση.

Στιγμές δροσιάς για τα παιδιά της Χίβα, σε δεξαμενή ακριβώς μπροστά στη Δυτική Πύλη.

Το 1960, στα πλαίσια ενός προγράμματος των Σοβιετικών τεχνοκρατών που αποσκοπούσε στην αναστήλωση των σημαντικότερων μνημείων και στη διατήρηση των παραδοσιακών κατοικιών της Χίβα (αλλά και στην αύξηση του τουρισμού στην περιοχή), η παλαιά πόλη εκκενώθηκε από τους κατοίκους της. Με την απομάκρυνση όμως των κατοίκων από τα σπίτια τους, μπορεί να δημιουργήθηκε ένα μοναδικό τουριστικό κόσμημα εποχής, αλλά μετά λίγο καιρό τα κτίσματα άρχισαν να ρημάζουν και η παλαιά πόλη έχανε σταδιακά την αίγλη της. Αποφασίστηκε έτσι η επιστροφή των κατοίκων, για να συντηρούν οι ίδιοι τα κτίσματα της παλαιάς Χίβα.
Η είσοδος στην Itchan Kala γίνεται κυρίως από τη Δυτική Πύλη (Ota Darvoza). Σ' αυτό το σημείο, τα τείχη της πόλης έχουν πλήρως αναστηλωθεί, προσφέροντας μια αντιπροσωπευτική εικόνα της μεγαλοπρέπειας των ημερών δόξας της Χίβα. Από εδώ ξεκινά και ο πλακοστρωμένος δρόμος Polvan Qori, η κεντρικότερη αρτηρία της παλαιάς πόλης. Εκατέρωθεν της Polvan Qori (ή σε κοντινή απόσταση) συναντάτε τα σημαντικότερα μνημεία και αξιοθέατα της πόλης, αρκετά μαγαζάκια με σουβενίρ, υπαίθριους μικροπωλητές και παραδοσιακά cafe.

Γραφικές ντόπιες ποζάρουν στον φωτογραφικό φακό.

Πλινθόκτιστα αριστουργημάτα
Το πρώτο μνημείο που αντικρίζετε είναι το επιβλητικό κάστρο Kukhna-Ark (12ου αιώνα), η κατοικία του εκάστοτε ηγεμόνα. Στο εσωτερικό του κάστρου υπάρχει μια μικρή πολιτεία: στρατώνες, στάβλοι, τζαμί, χαρέμι, οπλοστάσιο, φυλακή και νομισματοκοπείο. Ακριβώς απέναντι δεσπόζει η ιερατική σχολή Muhammad Amin Khan Medressa (1850), ένα καλαίσθητο διώροφο κτίσμα με εσωτερική αυλή, περιμετρικά της οποίας υπάρχουν μικρά δωμάτια-κελιά όπου στεγάζονταν οι μαθητές της. Από την εποχή της Σοβιετικής Ενωσης, η ιερατική σχολή Muham-mad Amin Khan λειτουργεί πλέον ως ξενοδοχείο (Hotel Khiva).

Ο μιναρές Islom-Hodja, χάρη στις τιρκουάζ και κόκκινες αποχρώσεις, μοιάζει περισσότερο με φάρο παρά με μιναρέ.

Μπροστά από την ιερατική σχολή ορθώνεται ο ημιτελής μιναρές Kalta Minor. Εξωτερικά διακοσμημένος με πορσελάνινα πλακίδια σε αποχρώσεις τιρκουάζ, λευκού, μπλε και σμαραγδί, ο μιναρές Kalta Minor αποτελεί μια ευχάριστη αντίθεση στη χρωματική μονοτονία που χαρακτηρίζει τη Χίβα - το καφετί χρώμα της ερήμου κυριαρχεί σε όλα σχεδόν τα κτίσματα της πόλης. Ο μιναρές Kalta Minor ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1850 με σκοπό να ξεπεράσει σε ύψος τον Kalan Minaret, το σύμβολο της Μπουχάρα. Για αδιευκρίνιστους λόγους, η αποπεράτωσή του δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Εικάζεται ότι η κατασκευή του διακόπηκε εξαιτίας του αιφνίδιου θανάτου του αρχιτέκτονα - άλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι πέθανε ο Χαν που είχε διατάξει την ανέγερσή του. Συνεχίζοντας κατά μήκος της Polvan Qori, συναντάτε το Μαυσωλείο του Said Allauddin, το Μουσικό Μουσείο (που στεγάζεται στην ιερατική σχολή Qozi-Kalon) και το τζαμί Juma Mosque (10ου αιώνα), που αναστηλώθηκε τον 18ο αιώνα.
Την ξύλινη οροφή του Juma Mosque στηρίζουν 218 ξύλινες κολόνες αραβικής τεχνοτροπίας, ενώ μια στενή εσωτερική κλίμακα με 81 σκαλοπάτια οδηγεί στην κορυφή του μιναρέ, απ' όπου μπορείτε να απολαύσετε ένα αποκαλυπτικό πανόραμα της παλαιάς πόλης.
Εργα και ημέρες του Islom-Hodja

Την ξύλινη οροφή του Juma Mosque στηρίζουν 218 ξύλινες κολόνες αραβικής τεχνοτροπίας.

Κατά γενική ομολογία, την εντυπωσιακότερη πανοραμική θέα της Χίβα, αλλά και της ερήμου Καρακούμ που κυκλώνει την πόλη με το αμμώδες πέπλο της, προσφέρει ο μιναρές Islom-Hodja. Με 45 μ. ύψος και 118 σκαλοπάτια, ο μιναρές Islom-Hodja (χάρη στις τιρκουάζ και κόκκινες αποχρώσεις, μοιάζει περισσότερο με φάρο παρά με μιναρέ), είναι το ψηλότερο και πιο χαρακτηριστικό κτίσμα της Χίβα.
Στο τζαμί Islom-Hodja στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο της Χίβα, που φιλοξενεί όμορφα ξυλόγλυπτα, χαλιά, κοσμήματα, βιβλία, σμιλευμένες πέτρες με αραβική γραφή και μεγάλα πιθάρια για την αποθήκευση τροφίμων. Ο μιναρές Islom-Hodja και το ομώνυμο τζαμί είναι από τα πιο πρόσφατα κτίσματα της παλαιάς πόλης (1910). Αποτελούν έργα του μεγάλου οραματιστή Islom-Hodja, ο οποίος ίδρυσε -μεταξύ άλλων- ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, έφερε τον τηλέγραφο στην πόλη και μερίμνησε για την ανέγερση ενός νοσοκομείου.

Συγκρότημα τάφων στο Μαυσωλείο Pahlavon Mahmud.

Αλλη μια στάση πρέπει να κάνετε στο Μαυσωλείο του Πέρση ηγεμόνα Pahlavon Mahmud. Ποιητής, φιλόσοφος και θρυλικός παλαιστής, ο Pahlavon Mahmud θεωρείται ο προστάτης της Χίβα, ενώ το μαυσωλείο του που κτίστηκε το 1326 ανακατασκευάστηκε τον 19ο αιώνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης το παλάτι Τosh-Khovil, καθώς και ένα πλήθος άλλων ιερατικών σχολών (Kutlug Murad Inaq, Abdullah Khan, Mazar-i-Sharif, Kazi Kalyan) και τζαμιών (Ak, Sayid Ata, Bagbanly), που διασώζονται σε καλή κατάσταση.
Φτάνοντας στην Ανατολική Πύλη (Palvan Darvoza), το ταξίδι πίσω στον χρόνο τελειώνει - επιστροφή και πάλι στο παρόν. Είσαστε πια έξω από τα τείχη, αλλά βρίσκεστε μέσα σ' ένα μικρό καταπληκτικό παζάρι, όπου τα φρούτα, τα υφάσματα και τα μπαχαρικά έχουν τον πρώτο λόγο. Οχι όμως και οι σκλάβοι...

Το Μαυσωλείο του Πέρση ηγεμόνα Pahlavon Mahmud κτίστηκε το 1326.

Το κάστρο Kukhna-Ark
Στο κάστρο Kukhna-Ark, ο χώρος της φυλακής λειτουργεί σήμερα ως μουσείο, όπου εκτίθενται χειροπέδες, όπλα και αλυσίδες. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το «Καλοκαιρινό Τζαμί» (19ου αιώνα), που εντυπωσιάζει για τα διακοσμητικά μοτίβα (λουλούδια με λευκές και γαλάζιες αποχρώσεις) και την οροφή του, που είναι βαμμένη με ασυνήθιστα χρώματα (κόκκινο, πορτοκαλί και χρυσό). Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε και την «Αίθουσα του Θρόνου» με τις 3 πόρτες, όπου δίκαζαν οι Χαν. Μετά το τέλος της δίκης, αν ο υπόδικος έβγαινε από την αριστερή πόρτα ήταν ελεύθερος, από τη μεσαία πόρτα πήγαινε στη φυλακή, ενώ η δεξιά πόρτα οδηγούσε στον θάνατο.
 
Η Χίβα είναι αναμφίβολα ένα τεράστιο υπαίθριο μουσείο ανατολίτικης αρχιτεκτονικής
πηγη. αναδημοσιεύση Εθνος,Ταξίδι 2/4/2012